DSC05444 (6)

funkcja⁴⁴. Ponadto — co jest bardzo ważne — we wszystkich modelach funkcji językowych opisuje się je z punktu widzenia nadawcy, a nigdy odbiorcy, a przecież — jak zauważa Leon Koj⁶⁷ — czynnościom nadawcy odpowiadają właściwe, ale inne czynności odbiorcy (np. słuchanie). Czynnościom nadawcy i czynnościom odbiorcy odpowiadają adekwatne czynności psychiczne, które są raczej słabo rozpoznane, a które są ważne, gdyż to właśnie one wskazują na pewne zależności między czynnościami językowymi a tym, co ludzie wiedzą, czują i czynią, czyli to od nich zależy ostatecznie powodzenie komunikacji językowej. Zagadnieniem tym zajmuje się ncurolingwistyka, niemniej po to, by w przybliżeniu tylko zilustrować, jak bardzo różne zachodzą procesy w mózgu nadawcy i odbiorcy, zaprezentujemy dwa modele: czynności mówienia i czynności rozumienia (por. rys. 13. i 14.), zaznaczając, że są to tylko hipotezy.

Różnice między czynnościami tworzenia wypowiedzi słownej (mówieniem) a jej rozumieniem upoważniają nas do zaproponowania innego od wyżej zaprezentowanych modelu funkcji mowy. Model ten przypisuje podstawową funkcję komunikacyjną — mowie — S aussure’owskiemu langage, funkcje: kulturowa i referencjalna związane zostały z językiem (langue), natomiast pozostałe funkcje wiążą się z parole lub z tekstem; funkcje: lokucyjna — z samym aktem tworzenia wypowiedzi; illokucyjna, perlokucyjna, ekspresywna i fatyczna — z aktem „wysyłania” przez nadawt^ komunikatu; poetycka, metajęzykowa — z tekstem; perfor-matywna i impresywna — z czynnością odbioru komunikatu.

“ L. Koj w Uwagach o funkcjach języka i mowy („Język a kultura'¹. T. 4., s. 35—52) wymienia cztery znaczenia tego terminu: 1. działanie językowe, 2. zadanie wyrażenia: a) nie zamierzone, b) korzystne dla społeczności językowej, 3. zadanie wyrażeń językowych: a) zamierzone, b) korzystne dla społeczności językowej, 4. cechy warunkujące działania językowe ($. 36—37).

® Jw., ł 37—41

MÓWIENIE

(tworzenie wypowiedzi słownej)

programowanie wewnętrzne

motyw

programowanie zewnętrzne

171

operacja

mowa -1

we-    między-

między-    między-

ctapowa    etapowa    wnętrzna etapowa

t    t    t

etap

seman

tyczny

między-

eiapowa

mowa

zewnę

trzna

uprzedmiotowienie motywu w myśli (sformułowanie myśli)

utworzenie

skrótowego

schematu

wypowiedzi

rozwinięcie    przejście od

semantyczne składni znaczeń do składni słów (strukturaiizacja gramatyczna)

Rys. 13. Model czynności tworzenia wypowiedzi słownej (wg: Tłokiński**)

ROZUMIENIE (czynność rozumienia mowy)

1    i    i

odbior i rozu-- mienie pojedynczych słów ^J		-► rozumienie	zdania-	-► rozumienie tekstu
i ▼	i .	r		▼ ▼
identyfika-	znaczeniowa	zdania komu-	zdania ko-	znaczenie znaczenie
cja dżwię-	interpretacja	nikujące o zda-	munikujące	dosłowne domyślne
kowa słowa ▲ T	słowa t	rżeniach t	o relacjach t	▲ A.
reguły	reguły	reguły		reguły zorganizowa-
fonetyczne	leksykalne	morfologii	i składni	nej działalności
i		l_	ii	poznawcze] 1.....1
I L	etap	11 etap		m etap i i

przetwarzanie informacji według reguł językowych    myślenie słowne

Rys. 14. Model czynności rozumienia mowy (wg: Łuria^{1 2})

1

⁶¹ W. Tłokińska, „Gramatykalizacja w kodzie werbalnym. Studia psycholmgwi styczne'. Warszawa—Poznań 1979.

2

A. R. Łuna, „Osnovnyje problemy nejrolingyisdki", Moskwa 1975.