DSC06932

jest również bardzo dobry. Nie jest także zaburzony stosunek dziecka do siebie (S).

Z 18 kartek z wypowiedziami odzwierciedlającymi uczucia negatywne od dziecka do członków — po 1 kartce otrzymali brat i pierwsza młodsza siostra, a 16 trafiło do przegródki „pana Nikt”.

Rys. 11. Liczba kartek (liścików) odzwierciedlających pozytywne stosunki rodzinne

Kai grubi Uulq poziomą zaznaczone są stosunki pozytywne, pod linią — negatywne. Na lewo od Unii pionowej — kartki z wypowiedziami od dziecka do poszczególnych członków rodziny: M — matki, O — ojca, Bs — starszego brata, Sm! — młodsze] siostry pierwszej, Sm₂ — młodszej siostry drugie], S — samego siebie, N — „pana Nikt". Na prawo od linii pionowe] — kartki z wypowiedziami od poszczególnych osób w rodzinie do dziecka. Wysokość kolumn oznacza liczbę kartek przydzielonych poszczególnym osobom oraz „panu Nikt”.

Na 16 kartek z wypowiedziami negatywnymi „od” członków rodziny, 2 otrzymała druga młodsza siostra, a 14 trafiło do „pana Nikt”.

Suma, rodzaj i sposób rozmieszczenia kartek wskazują na silne związki uczuciowe chłopca z matką, mniej silne, ale dobre z ojcem i siostrami (starsza siostra otrzymała 3 kartki pozytywne i 1 negatywną, młodsza — tylko pozytywne) oraz związki ambiwalentne z bratem. W ogólnym rozrachunku stosunki te są jednak bardzo dobre. Można — jak sądzimy — wnioskować z tego, że wszyacy członkowie rodziny są wzajemnie do siebie przywiązani i dia każdego z nich stanowi ona zbiorowość przyjemną i atrak-

Warunkiem trwałości grupy, a wi«$MBBH' i i 11111111 brego funkcjonowania jest wzajemny pngyłyriy^Winpk }«j_

, członkówJr Warunek ten, jak się zdaje, jest spełniony w rodzinie chłopca A. L. Rodzice kochają go i traktują na równi z innymi dziećmi (brak jakichkolwiek kartek do siebie), a on odwzajemnia się im miłością i przyjaźnią. Chciałoby się tu powiedzieć, że rodzice znają widocznie dobrze zasadę kształtowania uczuć u swych dzieci. Zdają sobie po prostu sprawę, że okazywanie dzieciom uczuć przyjaznych sprzyja powstawaniu takich uczuć wobec nich samych. Na tej przecież zasadzie rodzą się przyjaźnie i miłości, które jednak, jak wiadomo, nie zawsze są w pełni odwzajem

nione.

Wróćmy jednak do naszego chłopca. Nie ulega wątpliwości, że czuje się on dobrze w swojej rodzinie. Jest w pełni akceptowany przez rodziców i rodzeństwo, czuje się bezpiecznie i ma świadomość dziecka potrzebnego.

W naszych danych mamy jeszcze inne informacje, dotyczące stosunków rodzinnych chłopca oraz jego zachowania się w szkole. Oprócz testu Anthony—Bene stosowaliśmy także w tym badaniu kwestionariusz, rozmowę z wychowawczynią przedszkola i szkoły, rejestrowaliśmy monologi dziecka podczas testowania.

Oto, co stwierdziła wychowawczyni przedszkola, do którego uczęszczał chłopieć: „Nie ma tu niezgody ani rozpadu współżycia między rodzicami, a wręcz przeciwnie — rodzice żyją w zgodzie, pomagają sobie wzajemnie w podejmowaniu decyzji... Między rodzicami istnieje podział obowiązków prac domowych. Zauważyłam, że rodzice odnoszą się do siebie z zaufaniem i powagą, a drobne sprzeczki — jak stwierdza matka dziecka — nigdy nie mają miejsca w obecności dzieci... Dzieci mają do spełnienia szereg obowiązków domowych, jak sprzątanie mieszkania (chłopiec sprząta łazienkę), które wykonują w miarę chętnie”.

I Dobra atmosfera w rodzinie A. L. jest funkcją szeregu czyn-j ników, m. in. tolerancji jodziców-4-zaufania. wobec dziecka, zgodnego ..współżycia rodziców, wspólnej troski o prawidłowe wychowanie oraz traktowania wszystkich dzieci przez rodziców- jedna-•Jsoffio. Matka dziecka stwierdza, że „zarówno mąż, jak i ona sama starają się być sprawiedliwi i obiektywni wobec dzieci”.

A oto wypowiedź matki na temat stosunków chłopca z ro-