DSC07010

nakż\ spojrzeć zawsze z dwóch punktów widzenia: z punktu widzenia zadań i»L-

, .    , . ,    ’ J^qK|ę

M rodzina spełniać wobec swoich członków oraz zadań, jakie spełnia rodzi_łla wobec społeczeństwa. Rodzina wychowuje dzieci nie tylko dla siebie jako rodziny i dla osobistego szczęścia jej członków, ale także (chyba przede wszystkim) d|_a ogólnego dobra społecznego. Mówiąc inaczej: rodzina jako mikrostruktura spo. łeczna spełnia swe zadania także na rzecz makrostruktuiy.

W jakim stopniu jest to możliwe?

Na przykład F. Elkin i G. Handel uważają, iż znaczenie rodziny jako grupy pierwotnej w wychowaniu dziecka polega na tym, że dostarcza ona dziecku takich wzorów, których zwłaszcza małe dziecko nie może odnieść i porównać poza rodziną. A czynić to może dopiero wtedy, gdy jest starsze (F. Elkin i G. Handel, 1972, s. 100).

Mimo iż rodzina stanowi „wewnętrzny świat”, jednak w gruncie rzeczy podlega wpływom z zewnątrz, które docierają tam różnorodnymi kanałami i kształtują społeczny i indywidualny system wartości oraz normy zachowania się społecznego poszczególnych członków'.

Z pedagogicznego punktu widzenia jest jednak interesujące, na ile ten wewnętrzny św iat rodziny jest zgodny z ogólniejszymi przejawami życia społecznego, przede wszystkim od strony aksjologicznej (celów, wartości, norm).

Rodzina jest w dużym stopniu grupą otwartą, do której przenikają aktualne problemy społeczne ze świata szerszego i z najbliższego otoczenia. Problemem jest w jakim stopniu one przenikają i które z nich są odbierane przez jej członków, jaki jest ich zw iązek z przyjętymi celami wychowania i ogólnym kierunkiem rozwoju społeczeństwa, w którym rodzina żyje. Jest to przede wszystkim problem właściwej selekcji tych wpływów. Co to znaczy „właściwa” selekcja wpływów? Te i inne pytania każą się z kolei zastanowić nad możliwościami intencjonalnego wpływu ze strony instytucji społecznych, państwowych i publicznych na życie wewnętrzne rodziny jako grupy społecznej.

Jeśli uznamy, że każda rodzina ma swój własny, niepowtarzalny świat, jak: tajemnice, obyczaje, sekrety', żarty, fetysze, gry rodzinne itp., to ze względu na intymność tych przeży ć nikt z zewnątrz nie powinien i nie ma prawa wkraczać w tę sferę życia rodzinnego.

Założenie to jest jednym z podstawowych twierdzeń psychologii i socjologii anglosaskiej, charakterystycznych dla pluralistycznych i li bera li stycznych koncepcji życia społecznego oraz rodziny (R. Hess i G. Handel, 1959).

Każda rodzina - zdaniem R. Hessa i G. Handela — ma swój model uczuć, motywów, wyobrażeń, zainteresowań, wzajemnego zrozumienia itd., jest to tzw. „the famiły tbeme’* („temat rodzinny”). Model ten zawiera jakieś podstawowe spojrzenie członków rodziny na rzeczywistość i sposoby „uporania się z nią” (postawy wobec niej). Jest to właśnie to, co nadaje swoisty, niepowtarzalny, we-

wnętrzny rys każdej rodzinie, wyrażający się w codziennych stosunkach wewnątrz-rodzinnych i kontaktach członków rodziny ze światem zewnętrznym. „The family theme” posiada również ważne i podstawowe znaczenie w stosunkach wychowawczych w rodzinie. Właśnie dzięki temu specyfika wychowawcza każdej rodziny jest inna, jest „taka, a nie inna”. Ta specyfika jest na pewno czynnikiem sprzyjającym spełnianiu przez rodzinę funkcji wychowawczej ze względu na jej własne wewnętrzne cele.

A jak sprawa ta przedstawia się z punktu widzenia realizacji celów ogólnospołecznych?

Nadal powinniśmy jednak odpowiedzieć sobie na pytanie, czy ze względu na specyfikę więzi społecznych, charakteryzujących rodzinę jako grupę pierwotną, ten punkt widzenia jest wystarczający, aby określić wartość rodziny jako środowiska wychowawczego. Czy pojęcie „the family theme” mówi nam także o społecznej, ogólnej wartości oddziaływań wychowawczych rodziny? Sprawa ta jest inaczej widziana w społeczeństwach o monistycznych koncepcjach wychowawczych -także w pluralistycznych i demokratycznych.

Wydaje się, że wcale nie musi występować sprzeczność pomiędzy tym, co w rodzinie swoiste i niepowtarzalne w stosunkach wychowawczych, a tym, co jest pożądane w tych stosunkach ze względu na ogólnospołeczne wartości. Nie oznacza to także, aby w pewnym zakresie nie można było stymulować z zewnątrz życia rodzinnego, choćby w ogólnym zarysie. Stąd też szczegółowe programy nastawiane na sterowanie życia rodzinnego przez agendy państwa wzbudzają aktualnie wiele kontrowersji (np. w sprawie edukacji seksualnej). Oznacza to, że przesadne, drobiazgowe wkraczanie w życie rodziny jest niepotrzebne i chyba niemożliwe. W naszych warunkach ustrojowych rodzina ma większe szanse, aby stać się grupą bardziej otwartą niż rodzina w społeczeństwach klasowych o dążeniach antagoni-stycznych i fundamentalistycznych, gdyż mamy u nas do czynienia z wielorakimi orientacjami ideologicznymi, światopoglądowymi i moralnymi oraz obyczajowymi i kulturalnymi (J. Komorowska, 1978).

3. Rodzina jako instytucja wychowania naturalnego

Rodzinę rozpatruje się również jako instytucję wychowawczą. Jeśli przez instytucję rozumiemy urządzenie „czegoś”, co służy jakiemuś celowi i osiąga go w sposób dla siebie charakterystyczny, to również rodzina może być uznana jako instytucja wychowawcza. Wszak ta grupa społeczna m.in. wychowuje własne dzieci. W niej również wychowują się dorośli członkowie grupy (rodzice) (J. Szczepański, 1970, s. 243-252; H. Stasiak, 1975).