DSC07031 (2)

102 Nit^BoSka komedia - Opramwmiio

CO TO JEST PHOWIDENCJALIZM ?

W dobie romantyzmu znacznie rozwinęły się systemy historiozoficzne (liisloriozo-fia to filozofia dziejów, u której podstaw leży przekonanie, że można zrozumieć historię i - poprzez analizę przeszłości - określić przyszłe losy świata). Takim systemem historiozoficznym, najpopularniejszym w czasach polskiego romantyzmu, był mesja-nizm Adama Mickiewicza.

Także Zygmunt Krasiński stworzył własny system filozofii dziejów, nawiązujący do prowidencjalizmu. Prowidencjalizm to pogląd historiozoficzny, którego fundamentem jest prześw iadczenie, że losami św iata, społeczeństwa i jednostki kieruje w każdej fazie ich istnienia opatrzność. W prowidencjalizmie chrześcijańskim, którego podstuwy określił św. Augustyn, tę opatrznością jest Bóg-Stwórca świata i wszelkiego istnienia. W takim ujęciu istotę prowidencjalizmu stało się badanie zakresu wpływu, jaki Bóg wywiera na bieg historii oraz marginesu pozostawionej człowiekowi przez Stwórcę swobody działania. Na Krasińskiego mocno oddziaływały poględy dziewiętnastowiecznych prowidencjalistów, którzy głosili przekonanie, że Bóg (opatrzność) powierza wybranym narodom misję, jakę maję spełniać w dziejach.

Efektem historiozoficznych przemyśleń Krasińskiego było dojście do wniosku, że jakkolwiek Bóg rzędzi światem i wszystko, co się dzieje na Ziemi jest wynikiem takich, a nie innych wyroków Stwórcy, to jednak człowiekowi został pozostawiony pewien zakres swobodnego działania. Ludzka swoboda została jednak przez Boga ograniczona, dowolność czynów człowieka nie jest absolutna - jego postępowanie musi być zgodne z duchem chrześcijańskim.

Tak dzieje się w Nie-Boskiej komedii - gdy zwrócone przeciw tradycyjnemu światu i religii czyny przedstawicieli obozu rewolucji znacznie wykraczaję poza wyznaczone przez Boga granice, następuje interwencja sił nadprzyrodzonych w celu przywrócenia chrześcijańskiego porzędku. Przywódca rewolucjonistów zginie, rażony światłem Boga karzęcego.

NIE-BOSKA KOMEDIA JAKO POLISTOPADOWY DRAMAT ROMANTYCZNY

Do najważniejszych cech Nie-Boskiej komedii jako dramulu romantycznego należę: 1. Problematyka narodowa. Nie-Boska komedia to próba ukazania narodu i społeczeństwa w czasach rewolucji. Obok ewidentnych rozważań historiozoficznych i społecznych Krasiński zdaje się w swym dramacie stawiać zasadnicze pytanie: czy istnieje w Polsce warstwa społeczna, która gotowa jest stanęć na czele narodu i poprowadzić Polaków do niepodległości? Odpowiedź pada raczej pesymistyczna.

1<M>

BSfi Polski —' ary stokracju — jest bezsilna, zań „nowe elity”, czyli masy — nie maja ojczyźnie <lo zaoferowania nic poza przemocy, gwałtem i rozlewem krwi.

H Otwarta koinpozy ej a utworu. Konsekwencję odejścia dramatu romantycznego ihI klusycznej, tuk zwanej „zamkniętej⁷’ kompozycji utworu (zarówno pod względem fonriulnym, juk treściowym) jest „otwarcie” jego kompozycji. Właśnie takie jest zuknńczenie Nie - Boskiej komedii — nie wiadomo, co się stało w scenie finałowej, jakie będę skutki boskiej interwencji, co stanie się ze światem.

Fratemcuturyczność akcji. O iłe w klasycznym dramacie antycznym akcja była skomponowana według zasady następstw przyczynowo-skutkowych, o tyle w dramacie romantycznym nie istnieje konieczność bezpośredniego wynikania kolejnych scen z poprzednich. Dobitnym przykładem może tu być swoisty „przeskok” między częścię drugę a trzecię. Zmienia się charakter utworu - z dramatu rodzin-nego Nie-Boska komedia staje się dramatem społecznym. Więżę się z tym również fragmentaryczność ukazywanych losów głównego bohatera ulwom — czytelnik ma możliwość obserwowania hrabiego Henryka tylko w niektórych fazach jego biografii — jako męża i ojca, u zaraz potem — jako przywódcę walczęcego o przetrwanie obozu arystokracji.

4.    Zerwanie z kiusycznę zasadę trójjedności (czasu, miejscu i akcji). W dramacie klasycznym obowięzywała tak zwana zusadu trzech jedności: jedności czasu (w praktyce sprowadzała się ona do tego, by cała ukcja ulwom zawierała się w 2-1 godzinach), jedności miejsca (akcja toczy się w jednym miejscu, a o wydarzeniach, które; rozegrały się gdzie indziej, informuję czytelnika liędź widzów posłańcy) oraz jedności akcji (jeden wętek w utworze, brak epizodów pobocznych nie rozwi-jajęcych akcji).

Z kiusycznę jednościę czasu Krasiński zrywa poprzez rozciągnięcie akcji ulwom znacznie powyżej 24 godzin. Akcja Nie-Boskiej komedii rozgrywa się na przestrzeni wiciu lat — od ślubu głównego bohatera w części I, poprzez narodziny jego syna, szaleństwo i śmierć żony, wybuch rewolucji, aż do śmierci hrabiego Henryka w części IV.

Zerwanie z zasadę jedności miejsca następuje w dramacie Krasińskiego poprzez umiejscowienie akcji poszczególnych części Nie-Boskiej komedii w różnych miejscach — na przykład w części I: w wiejskim kościele, w domu Męża, w górach czy też w domu obłękanych.

Z kolei zerwanie z antycznę jednościę akcji następuje poprze/ przedstawianie wydarzeń nierzadko w formie pourywanych, pozornie nie zwięzanych z sohę ani z głównym wętkiem utworu, epizodów — przykładem może być tu chociażby rozmowa Męża z Filozofem w części II, zaczynajęca się od wypowiedzi Filozofa: ,,Powtarzam, iż to jest nieodbity, samowolny wiary we mnie, że czas nadchodzi wyzwolenia kobiet i Murzynów ” (str. 28).

5.    Zerwanie z zasadę łańcucha przyczynowo-skutkowego. Fragmentaryczność akcji oraz zerwanie z jednościę miejscu maję w Nie-Boskiej komedii ewidentny wpływ na wyraźne zaburzenie w tak zwanym łańcuchu przyczynowo-skutkowym.

Kolejne części utworu stanowię kolejne epizody z życia głównego bohatera, nie