DSC07079 (4)

BIBLIOGRAFIA

Ackrrman W. Th* psychodjwmics of Jawiły Itfe. New York 1959. Publishcrs Brocc Books.

Borna rd J. Parmi and child. Philaddphia 1953. University of Peniuylvania.

Brody Si Pattems of motheńng. New York 1956. International Univcrsitie* Press.

Cherry Ł., Lewis M. Mothers and two-year-olds: a study of stt-differentidled aśpecls of verbal interaction.

„DewJopmcntal ftychology” 1976, nr 4, s. 278-282.

Coolcy Gh. Social organizotion. New York 1909. Ch. Sribner’a Sons.

Dickerschdd J., Kirkpatrick S. Verbal interaction pattems of mothers, children and other■ person s in the korne.

„Home Economics Research Journal” 1972, nr 2, s. 83-91.

Doieys D., Cartelli L., Doster J. Comparison of pattems of mothcr-child interaction. „Journal of jLeaming Disabilities” 1976, nr 6, s. 371-375.

Far ber B. An ind*x of marital integration. „Sociometry” 1957, nr 2, s. 117-134.

Far ber B. Marital integration as a faetor in parent-child relations. „Child Development” 1962, nr 1, s. 1 -14. Gurowa R. Simija, ulica, szkoła. „Siemija i Szkoła” 1968, nr 9.

Hurlock E. Rozwój dziecka. Warszawa 1960. PWN.

Kirkpatrick C. Factors in marital adjustment. „American Journal of Sociology” 1937, nr 2, s. 270-283. Łosińska R. Sytuacje rodzinne dzieci marynarzy floty transportowej i ich konsekwencje pedagogiczne. Pracd doktorska nie publikowana 1977. Uniwersytet Gdańsk, Instytut Psychologii.

Mash E., Lazere R., Terdal L., Gam er A. Modification of mother-child interaction: a modeling approach for groups. „Child Study Journal” 1973, nr 3, s. 131-143.

Miissen P. (red.) Podręcznik metod badania rozwoju dziecka. Warszawa 1970. PWN (tom II).

Porot M. Uenfant et las relations familiales. Paris 1971. Presses Universitaires de France.

Rembowski J. Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa 1972, PWN.

Rembowski J. Rodzina w świetle psychologii. Warszawa 1978, WSiP.

Schaefer E., Bell R., Bayley N. Deoelopment of matemal behamor research instrument. „The Journal of Ge-nedc Psycholog/' 1959, nr 1, s. 83-104.

Schaefer E. A conflgurational analysis of children's reports tf patent behamor. „The Journal of Consulting Psycholog/’ 1965, nr 6, s. 552-557.

Schaefer E. Children's reports of parental behamor: an inoentory. „Child Development” 1965 a, n, 2 s. 413-424.

Sears R., Maccoby M., Levin H. Pattems of child rearing. New York 1957. Haper and Row.

Toman W. Familienkanstellation: ihr Einfluss auf den Menschen und setne Handlungen. Miinchen 1965. CH. Beck.

Toman W. Familienkonstellationen. „Schule und Psychologie” 1966, nr 2, s. 33-38.

Toman W. Geschwisterkonstellation und Leistungsmotioation. „Schule und Psychologie” 1972, nr 2, s. 65-721 Tyszka Z. Socjologia rodziny. Warszawa 1974, PWN.

Ziemska M. Postawy rodzicielskie. Warszawa 1969. Wiedza Powszechna.

Józefa Sołowiej IDENTYFIKACJA DZIECKA Z RODZICAMI

•

Ogólnie wiadomo, że dzieci są podobne do swoich rodziców nie tylko pod względem fizycznym, ale także w swoim sposobie bycia. O ile pierwsze z tych podobieństw łatwo daje się wytłumaczyć prawami dziedziczności, o tyle drugie prawami biologicznymi uzasadnić się nie da. O tym, że to ostatnie musi mieć bardziej złożoną naturę, świadczą obserwacje wskazujące, że dzieci adoptowane we wczesnym okresie życia upodabniają się pod wzglę-

t

dem charakteru do przybranych rodziców. Pierwsza próba wytłumaczenia przyjmowania przez dzieci przekonań, postaw i ideałów rodziców pochodzi od Zygmunta Freuda. On to wprowadził do psychologii termin „identyfikacja" na oznaczenie uczuciowego poddawania się dziecka jednemu z rodziców, które to Zjawisko prowadzi do wspomnianego już przyjmowania przez dziecko postaw, poglądów i ideałów oraz zachowań tego z rodziców, z którym ono się utożsamia (por. Buchanan, 1968; Kagan, 1958; Turner, Newcomb, Converse, 1970).

Proces identyfikacji według Freuda ma charakter nieświadomy. Jest to rodzaj mechanizmu obronnego, czyli procesu pozwalającego obniżyć poziom napięcia nerwowego. W tym konkretnym przypadku napięcie to ma postać lęku przed rodzicem płci tej samej. Lęk ten, zdaniem twórcy psychoanalizy, jest spowodowany erotycznym zabarwieniem uczuć dziecka skierowanych do rodzica płci odmiennej; dziecko chce zawładnąć osobą ojca lub matki, chce, aby miłość tej osoby była skierowana jedynie na nie, podobnie jak to ma miejsce w związkach o charakterze erotycznym. W sytuacji tej rodzic płci tej samej staje się rywalem w zabiegach o uczucia rodzica płci odmiennej. Jest to rywal groźny, mający władzę nad dzieckiem i przez to właśnie budzący lęk. W celu uśpienia jego czujności dziecko zaczyna naśladować jego zachowania, przyjmować jego przekonania i postawy. W ten sposób obniża się poziom lęku, a stopniowo wytwarza się przywiązanie uczuciowe do osoby, którą się naśladuje. Uczucia dziecka wobec rodziców płci tej samej różnią się od uczuć wobec rodziców płci odmiennej. . O ile w tym ostatnim przypadku, jak to już zaznaczaliśmy, chodzi o zawładnięcie obiektem uczuć, to w pierwszym chodzi o bycie nim. Obiekt uczuć dziecka staje się ideałem, wzorem,, który ono naśladuje. Przyczynia się to niewątpliwie do rozwoju dojrzałości społecznej dziecka, w ten sposób bowiem przyswaja ono sobie normy społeczne. Należy przypomnieć raz jeszcze, że zgodnie z założeniami Freuda mechanizm identyfikacji jest nieświadomy, co znaczy, że dziecko nie zdaje sobie sprawy, dlaczego zaczyna naśladować zachowanie matki lub ojca (por. Kagan, 1958; Kilpatrick, 1976).

Freudowska interpretacja procesu identyfikacji ma już znaczenie historyczne. W teorii tej, z pozoru nieomalże fantastycznej, tkwi jednakże racjonalne jądro. Przemawia za tym fakt, że koncepcja freudowska jest nadal wykorzystywana w jakiejś mierze przez współczesnych nam autorów usiłujących wytłumaczyć zjawisko upodobniania się zachowań dzieci do zachowań rodziców. Tak np. w teorii Johna Whitinga motorem identyfikowania się dzieci z rodzicami jest zazdrość. Odmiennie jednakże niż w koncepcji Freuda, zazdrości tej nie przypisuje się tu zabarwienia erotycznego, lecz uważa się, że dziecko po prostu zazdrości rodzicom przywilejów związanych z ich pozycją społeczną, ich możliwości decydowania o osiąganiu przez dziecko upragnionych przez nie celów. Z tego właśnie względu naśladuje ono zachowania głównie tego z obojga rodziców, które w jego odczuciu ma większą władzę, czyli decydujący głos w rodzinie (por. BiUer, 1971),

143