DSC07105 (4)

r

W takim wypadku wpływaj¹ znacznie silniej na powstanie zaburzeń w zachowania dziecka (Rudzińska, 1974)/ Również silnie mogą oddziaływań niepożądane z wychowawczego punktu widzenia postawy matki i ojca, choćby nawet nic należały do tego samego typu, np. nadmiernie chroniąca postawa matki, a jednocześnie unikająca bądź odtrącająca postawa ojca; dziecko znajduje się w sferze sprzecznie ukierunkowanych wpływów, a jawne sprzeczki rodziców na temat wychowania dziecka jeszcze pogarszają sytuację. Lepsze jest położenie dziecka, gdy chód jedno z rodziców wykazuje postawy pożądane wychowawczo, a zwłaszcza gdy wpływ właśnie tej osoby dominuje w wychowaniu. Jeśli postępuje ona rozsądnie, może, nie podrywając autorytetu drugiego z rodziców, chronić dziecko przed zbyt silnym oddziaływaniem jego niewłaściwych postaw. Bywa jednak, że zachowuje się ona zbyt biernie, przez oo nie stanowi wyrównującego oparcia dla dziecka, tak że dominuje wpływ niepożądanych postaw drugiego z rodziców. W takich i podobnych wypadkach wiele mogliby zrobić dla dziecka specjaliści oddziałujący na postawy rodzicielskie.

Oddziaływanie na postawy rodziców —jak dotychczas jeszcze prawie nie podejmowane — stanowi ogromne zadanie dla poradnictwa rodzinnego, a poza tym może i powinno być podejmowane także na innym terenie przy różnych okazjach. Przedstawiona typologia polska stanowi dobry punkt wyjścia takich oddziaływań, zestawienie bowiem postaw w czterech skalach o opisanym wyżej charakterze dwubiegunowym jest pomocne w ustalaniu kierunku oddziaływań, mianowicie wzmacniających postawy bliskie krańca pożądanego, jeśli tylko wykryje się choćby nieliczne postawy cząstkowe należące do tego typu. Te cząstkowe postawy dzięki oddziaływaniu wzmacniającemu rozbudowują się stopniowo, co prowadzi do powolnego zanikania korespondujących z nimi postaw cząstkowych z niepożądanego krańca i do przekształcenia typu postawy niepożądanego wychowawczo w kierunku postawy prawidłowej. Ogólny zarys przebiegu takiego oddziaływania został przedstawiony w pracy Postawy rodzicielskie (Ziemska, 1969, I wyd., 1973,

II wyd.).

Na zakończenie warto jeszcze poruszyć sprawę rozpowszechnianego w pedagogice poglądu na rodzaje opieki nad dzieckiem, a mianowicie opieki nadmiernej, niedostatecznej i racjonalnej oraz opieki autokratycznej, demokratycznej i liberalnej i związku tych rodzajów opieki z postawami rodzicielskimi (por. pracę M. Grochocińskiego w części IV tej książki).

Przy bliższej analizie można zauważyć, że w każdym wypadku stosowania określonych rodzajów opieki dominują te, a nie inne postawy rodzicielskie, pod wpływem których rodzice dobierają takie, a nie inne metody postępowania z dzieckiem. Przy opiece nadmiernej rodzice niewątpliwie zbytnio koncentrują się emocjonalnie na dziecku, przy opiece niedostatecznej wyraźny jest dystans uczuciowy, a przy opiece racjonalnej rodzice są zrównoważeni uczuciowo i mogą postępować właściwie. U podłoża wyróżnionych rodzajów opieki mamy więc jeden z wymiarów podanej uprzednio typologii: „nad-

mierny dystans — zrównoważenie uczuciowe — nadmierna koncentracja”. Natomiast przy pozostałych rodzajach opieki: autokratycznej, demokratycznej i liberalnej, nazwanych też stylami kierowania dzieckiem, występuje drugi z podanych wyżej wymiarów: „dominacja — autonomia — uległość”. Rodzice silnie dominujący nad dzieckiem to rodzice autokratyczni, którzy w wypadku skłaniania się ku postawie zachowywania dystansu, w postępowaniu swoim powodują się lękiem, a w wypadku koncentracji na dziecku kierują się życzliwością. Rodzice liberalni okazują się rodzicami uległymi, natomiast na demokratyczne postępowanie z dzieckiem mogą się zdobyć tylko rodzice niezależni, nie ulegający ani tendencji do rządzenia dzieckiem, ani skłonności do miękkości wyrażającej się uchylaniem się od kierowania jego wychowaniem. Tak więc można znaleźć wyjaśnienia realizacji przez rodziców określonego rodzaju opieki nad dzieckiem czy stylu kierowania nim — w motywowaniu ich postępowania przez własne ich postawy rodzicielskie ⁸.

BIBLIOGRAFIA

Ackerman N. W. The psychodynamics oj Januły life. New York 1958, Basic Books.

Andry R. Delinąuency and parental pathology. London 1960, Methuen.

Baldwin A. L., Kalhom J., Breese F. M. Pattems ojparent behauior. „Psychólogical Monographs” 1945, 58, nr 3.

Baumrind D. Child care practices anłeceding three pattems ojpresćhóol behaoior. „Genetic Psychology Monographs” 1967, 75, s. 345-388.

Bee H. L. Parent-child interaction and distractibility in nine year-old children. „Merrill-Palmer Quarterly of Behavior and Development” 1967, 13, s. 175-190.

Bender L. Psychopatie behauior disorders in children. W: Handbook oj correctional psychology. R. W. Linder, R. V. Seliger (red.), New York 1947, Philosophical Library.

Bishop B. M. Mother-child interaction and the social behauior oj children. „Psychological Monographs” 1951, 65, nr 11:

Brajća P. Zapobieganie przestępczości dzieci i młodzieży z punktu widzenia psychiatrii rodzinnej. „Zdrowie Psychiczne” 1974, nr 3/4.

Cattell R. B. Pojęcie motywacji i zasady jej mierzenia. W: Problemy osobowości i motywacji w psychologii amerykańskiej. J. Reykowski (red.), Warszawa 1964, PWN.

Christofer S. A. Parental relationskip and ualue orientation as/actors in acadenuc achiecement. „Penonal and Guidance Journal” 1967, 45, s. 921-925.

Glapp W. F. Dependenci and competence in children parental treatment of four-year-ołd boys. „Dissertations Abstracts” 1967, 28, s. 1703.

Crites J. Yocalional psychology. New York, St Louis, San Francisco, London, Sydney, Toronto, Mexico, Panama 1969, McGraw-Hill Book Company. ¹

li* 195

1

Należy zaznaczyć, że wspomniane wyżej wymiary dystansu i koncentracji oraz dominacji i uległości można potraktować jako pewne niezależne skale i na nich zbudować typologię postaw obejmującą dystans, koncentrację, górowanie nad dzieckiem czy bezradność wobec niego; typologia ta pozwalałaby również na opisanie postaw rodziców wobec dziecka, na ich diagnozę. Biorąc za punkt wyjścia te właśnie skale zbudowano polski kwestionariusz do badania postaw rodzicielskich, który może być stosowany w poradnictwie, gdyż został znormalizowany i wkrótce zostanie wprowadzony do poradni wychowawczo-zawodowych.