DSC07492

[Prowadzone przez Władimira Tat/ina prace, zmierzające do opracowania prostych, nadających się do masowej produkcji wzorów przedmiotów codziennego użytku zaowocowały min. projektami palta d/a robotnika i domowego pieca. Zdjęcia, na których swój projekt demonstruje sam artysta, ukazały się w 1924 roku w piśmie ..Krasnajo Panorama" nr 23. W opisie czytamy:„ 1-4. Krój nowego typu palta: zaprojektowany w ten sposób, by nie krępował ruchów człowieka. Palto ma służyć latem i zimą - z wymienną podszewką. 2. Kierujący Działem Kultury Materialnej - artysta Tatlin. 3. Nowy typ pieca zapewniający więcej ciepła przy niedużym zużyciu drewna.

W duchówce jedzenie zachowuje ciepło przez 28-30 godzin".]

słanianie struktury materiałów, a na plan pierwszy wysuwają się zagadnienia powiązania sztuki z przemysłem. Na apel sformułowany przez Brika (kierującego w tym czasie Inchukiem) o porzucenie twórczości warsztatowej odpowiedziało 25 artystów, którzy zdecydowali się na przejście do pracy w przemyślę. Zaangażowani w produkcję artyści stworzyli podstawy nowego, porewolucyjnego rzemiosła. Pracowali nad nowymi formami wypowiedzi: masowym plakatem, nową typografią, fotomontażem. Projektowali nowe wzory tkanin (Lubow Popowa), mebli i naczyń codziennego użytku (Nikołaj Sujetin), zajmowali się projektami architektonicznymi i scenografią.

Próbę wypracowania teoretycznych podstaw nowego ruchu - produktywizmu - podjął Nikołaj Tarabuchin (1899-1956), historyk i teoretyk sztuki, wówczas sekretarz Inchuku, w książce pod znamiennym tytułem: Od

sztalugi do maszyny. Według niego kryzys malarstwa i „śmierć form sztalugowych” były wynikiem przemian społecznych i odejścia formacji, z którymi związany był ten rodzaj twórczości. W nowej rzeczywistości sztuka znajduje swoje miejsce w „mistrzostwie produktywis-tycznym” - ścisłym powiązaniu pracy i twórczości - kładącym nacisk na utylitaryzm, celowość rzeczy i ich społeczne przeznaczenie.

Bardziej zideologizowaną wersję produktywizmu przedstawił Aleksiej Gan (1893-1940?) w pracy Konstruktywizm. Według niego istota twórczości jest zawarta w świadomości politycznej społeczeństwa. Celem kolektywnego wysiłku „ludzi zjednoczonych przez pracę” ma być znalezienie „środków komunistycznego wyrazu dla konstrukcji materialnych”. Wewnętrzna ewolucja produktywizmu, wykorzystującego także idee Aleksandra Bog-danowa i Proletkultu, prowadzi - od połowy lat dwudziestych - do coraz wyraźniejszego zideologizowania problemu.

Produktywistyczna faza konstruktywizmu, w głównej mierze skupiona na problemach nieartystycznych, przyniosła także próbę sformułowania teorii produkcji jako procesu utożsamionego z twórczością. To, co niedawno było tylko „użyteczne”, teraz stawało się „twórcze”. _; W produktywistycznym nurcie konstruktywizmu mieści się też kolejny etap działalności Tatlina, który stworzy w tym czasie jedną z najbardziej niezwykłych realizacji w dziejach sztuki XX wieku - Letatlina. Skonstruowany między 1929 a 1931 rokiem aparat do latania był w zamiarze autora „przedmiotem codziennego użytku”. Miał umożliwić każdemu swobodne loty i poruszanie się w przestrzeni. Oparty na prostym szkielecie o opływowych kształtach, wprawiany był w ruch siłą ludzkich mięśni. Tatlin prowadził w tym czasie materiałowe i teoretyczne studia nad formą opływową i dynamiczną. Poszukiwał zasad rządzących formą organiczną. Konstrukcję Letatlina, nawiązującą do kształtu ptaka w locie, oparł na wynikach obserwacji żurawi uczących się fruwać. Dynamiczne formy przyrządu do latania są transpozycją materiałową organicznych form budowy ptaka. Jednocześnie Letatlin jest według określenia twórcy „konstrukcją artystyczną”, w której strukturze zawiera się piękno wyliczeń matematycznych i zracjonalizowanej istoty kształtu organicznego.

Aparat do latunia, którego fabryczna produkcja miałaby stworzyć dla każdego proletariusza szansę poruszania się w powietrzu, wyznacza horyzont utopii konstruktywis-

126