DSC06585 (2)

Złoża kamieni szlachetnych 297

dobycia bursztynu w przybrzeżnej części Morza Bałtyckiego, na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim oraz w dorzeczu Narwi sięga więc odległych czasów. Występowanie bursztynu w wielu miejscach na kuli ziemskiej jest związane z osadami różnego typu i wieku, przy czym większe nagromadzenia występują na półkuli północnej [Fra-quet, 1990].

Bursztynowe złoże, w pierwotnych osadach paleogeńskich, eksploatowane na Półwyspie Sam-bijskim rozciąga się pod dno morskie i znaleziono je wierceniami na głębokości 7-8 m. W czasie silnego falowania pokład bursztynonośny zostaje rozmywany, lekki pod względem ciężaru właściwego bursztyn zostaje wymyty falami i przeniesiony wraz z piaskiem w tworzące się współczesne przybrzeżnomorskie rozsypiska. Najlepiej rozwinęły się one na odcinku brzegu Bałtyku w sąsiedztwie Mierzei Kurońskiej i Wiślanej. Jest to najbardziej wydajny odcinek eksploatacyjny i jak podaje Trofimow [1974], w okolicy miejscowości Jantar-nyj, w wyniku jednego tylko sztormu w 1962 r., zebrano na plaży nadmorskiej 2 tony bursztynu.

W wyniku procesów dynamicznych bursztyn z osadów paleogeńskich redeponowany został w warstwach neogenu i czwartorzędu. Obecnie spotyka się go w osadach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego południowo-zachodniej Finlandii, wzdłuż wybrzeży Polski i Niemiec. Spotykany jest również na wybrzeżach Szwecji, Danii, a nawet południowo-wschodniej Anglii.

Drugim rejonem występowania bursztynu w podobnych rozsypiskach przybrzeżnomorskich są brzegi Morza Śródziemnego. Odnotowano także ich występowanie u brzegów Afryki i Półwyspu Apenińskiego w okolicy Regio, na Sycylii koło Messyny (symetyt) i na Wyspach Liparyjskich. Spotykany jest również na zachodnich wybrzeżach Morza Czarnego - w Rumunii (rumunit).

Kolejnym wielkim obszarem występowania żywic bursztynopodobnych jest rosyjskie pobrzeże Morza Arktycznego. Znajdowano je, poczynając od półwyspu Konin Nos i ujścia Peczory, na zachodzie, po ujście Indigi i Chatangę. Na Dalekim Wschodzie znajdowany był wzdłuż brzegów Cieśniny Tatarskiej. Osady przybrzeżnomorskie z żywicami bursztynopo-dobnymi stwierdzono również na obszarze występowania przybrzeżnomorskich rozsypisk Wysp Aleuckich (wyspa Kodiak, Unalaszka) i u brzegów półwyspu Alaska. Na południowo-zachodnich brzegach Oceanu Spokojnego - na brzegach Nowej Zelandii, w okolicy portu Barvoj, stwierdzono również występowanie żywic bursztynopodobnych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że rozsypiska bursztynu występujące w strefie płytkomorskiej

i brzegowej Bałtyku należą w zasadzie do nagromadzeń typu przybrzeżnomorskiego. Bursztyn bałtycki wykazuje cechy niezwykłe w świecie minerałów pod względem formy, barwy i cech strukturalnych, a także składu chemicznego oraz własności fizykochemicznych. Zwykle występuje w postaci rozpro- -szonej, w niewielkich ilościach w masie osadu, nie wykazując przy tym prawidłowości w rozmieszczeniu. Największe dotychczas poznane nagromadzenia występują wzdłuż południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego, zarówno od strony lądowej, jak i morskiej [Masicka, 1970; Listkowski, Łazowski, 1975], Bursztyn bałtycki (jantar, sukcynit) jest ważnym surowcem wykorzystywanym do celów zdobniczych i zaliczany jest do kamieni jubilersko-ozdob-nych [Trofiraow, 1974] - fot. 14.3. Ma także zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i elektrotechnicznym. Należy do żywic kopalnych z grupy kaustobiolitów - podgrupa liptobiolitów. Źródłem żywic bursztynowych były różne gatunki drzew iglastych od kredy do oligocenu, głównie sosny, cisy i cyprysy. Znalezione w okruchach bursztynu szczątki roślinne pozwoliły określić ponad 200 gatunków roślin z grup: zarodnikowych, nagona-siennych i okrytonasiennych, które stanowiły florę lasów bursztynonośnych. Bursztyn zaliczany jest do substancji mineralnych i stanowi mieszaninę wielo-cząsteczkowych związków organicznych o wzorze ogólnym C10H16O4, zawierających 78,8% węgla, 10,2% wodom i 11% tlenu oraz domieszkę siarki (do 1%) i często azotu (do 0,5%). Bursztyn jest amorficzny, chociaż może zawierać fazy krystaliczne. W procesie suchej destylacji bursztynu można wyodrębnić tzw. kalafonię w ilości około 92% oraz wolny kwas bursztynowy w ilości około 8%. Okruchy bursztynu mają najczęściej formę nieregularną, często spłaszczoną oraz wykazują różną wielkość i stopień obtoczenia. Zróżnicowanie wielkości bursztynu jest znaczne, waga bryłek waha się od kilku mg do kilku kg. Barwa jest również zmienna - od miodowożółtej, żółtobrunatnej, rzadziej zielonej lub niebieskoszarej, poprzez różne odcienie barwy żółtej, brązowej i czerwonej do odmian mlecznobia-łych. Barwa rysy jest zawsze biała. Najczęściej spotyka się odmiany przeświecające lub półprzezroczyste o połysku szklistym, rzadziej nieprzezroczyste o połysku tłustym lub matowym. Stopień przezroczystości jest zmienny zależnie od ilości i rozmieszczenia wrostków oraz stopnia utlenienia. Twardość jest również zmienna. Odmiany półprzezroczyste i przeświecające wykazują twardość według skali Mohsa około 2,5, natomiast odmiany nieprzezroczyste - twardość około 2. Bursztyny półprzezroczyste i przeświecające są kr uche, roz-pryskliwe i mają najczęściej przełam muszlowy, zaś