DSC06389 (3)

Za pomocą pierwszego rodzaju pytań można uzyskać konkretne dane dotyczące respondenta bądź rzeczywistości zewnętrznej względem niego, ale jednocześnie dobrze jemu znanej. Najczęściej pytania dotyczące bezpośrednio respondenta są zawarte w tzw. części metryczkowej ankiety, ale nie tylko. Są to pytania typu: „W którym roku ukończył Pan(i) studia? Ile lat pracuje Pan(i) na obecnym stanowisku?”, „Czy masz rodzeństwo?”, „Czy wykorzystujesz komputer do poszukiwania informacji potrzebnych Ci do odrobienia pracy domowej?” itp. Stawiając tego typu pytania liczymy, że odpowiedzi będą zdaniami prawdziwymi, jednak nie możemy nigdy mieć stuprocentowej pewności, że wszystkie odpowiedzi będą prawdziwe. Musimy dążyć do wyeliminowania wszystkich sytuacji, które mogłyby skłaniać respondentów do świadomego wprowadzania w błąd osoby (instytucji) prowadzącej badania. Dobrze może temu służyć m.in. unikanie pytań o sprawy drażliwe dla respondenta lub o charakterze intymnym. Nie powinno się również stawiać pytań, które mogłyby podważać anonimowość badań (jeśli wcześniej informujemy, że ankieta jest anonimowa), np. pytania o dokładną datę urodzenia czy aktualny adres itp.

Pytania drugiego rodzaju pozwalają na zgromadzenie informacji odzwierciedlających wewnętrzne przeżycia respondentów, a także ich przekonania, poglądy lub opinie na temat określonych faktów, zdarzeń czy warunków i okoliczności towarzyszących ich występowaniu lub determinujących ich przebieg. Służą one do zebrania informacji przeznaczonych do interpretowania rzeczywistości i zobrazowania ludzkiej świadomości. Przykładem takich pytań mogą być: „Czy Pana(i) zdaniem polska szkoła odpowiada wymogom współczesności?”, „Co Pan(i) sądzi o programach przeciwdziałania agresji w szkołach?”, „Jakie jest Pana(i) zdanie na temat edukacji artystycznej w kształceniu zintegrowanym?” itp.

Trzeci rodzaj pytań umożliwia zebranie informacji na temat postaw i motywacji respondentów, a także ich zachowań w odpowiednich sytuacjach, posiadanych zainteresowań itp. Mogą to być np. pytania o następującej treści: „Co Pana(nią) skłoniło do podjęcia studiów pedagogicznych?”, „Czy byłby Pan(i) gotowy(a) do podję-

cia pracy w polskiej szkole na obczyźnie, np. w Białorusi czy w Kazachstanie?”, „Jakie problemy z zakresu pedagogiki społecznej są najbliższe Pana(i) zainteresowaniom?” itp.

Informacje uzyskane za pomocą pytań drugiego i trzeciego rodzaju mogą również być nie zawsze szczere, ale w badaniach ankietowych trzeba się liczyć z taką ewentualnością. Stąd wynika brak zaufania niektórych metodologów do wyników badań uzyskanych za pomocą ankiety. Mankament ten można w dużym stopniu zminimalizować przez odpowiednią wielkość próby badawczej. Wyniki tych badań można ponadto weryfikować stosując dodatkowo inne metody badawcze (np. badanie dokumentów, wywiad, obserwację itp.)

Ze względu na formę pytania dzielą się na:

-    otwarte,

-    zamknięte,

-    mieszane.

Pytania otwarte, określone również jako nieskategoryzowane, to takie, w których pozostawia się respondentowi całkowitą swobodę odpowiedzi. Pozwalają one niekiedy na uzyskanie odpowiedzi bardzo interesujących, a nawet oryginalnych, które mogą być przytaczane w dosłownym brzmieniu w analizie wyników badań. Odpowiedź na tego typu pytania może być bardzo zwięzła (lakoniczna) lub odpowiednio rozbudowana, dlatego trzeba przewidzieć na nią wystarczającą ilość miejsca.

Pytania zamknięte (skategoryzowane) należą do często stosowanych w kwestionariuszach ankiety, a także wywiadu skategoryzowanego. Charakteryzują się tym, że zawierają jednocześnie zestaw gotowych odpowiedzi. Wśród pytań zamkniętych wyróżnia się pytania: alternatywne, dysjunktywne i koniunktywne .

Pytania alternatywne charakteryzują się bardzo ubogą kafeterią, składającą się z dwóch przeciwstawnych sobie odpowiedzi, z których respondent może wybrać tylko jedną. Są to najczęściej odpowiedzi typu: „tak” lub „nie”. Coraz częściej jednak pytania tego ty-

299

M. Lobocki; Wprowadzenie do metodologii.

op. cii., s. 237.