DSC09860

ziemnych. Poszczególne kółka i związki działające od roku 1858 (a być może nawet od 1856 roku) podporządkowują się centralnemu ośrodkowi kierowniczemu. W lutym 1881 roku, kiedy doszło do pierwszego starcia z zaborcą, siły spiskowe nie przekraczały paruset ludzi. W październiku tegoż roku, kiedy Komitet Miejski, zwany też Komitetem Ruchu, zespolił owych kilka dziesiątków kółek działają* cych na terenie stolicy, znalazło się tu już parę tysięcy osób, przede wszystkim młodzieży inteligenckiej, niższych urzędników, dziennikarzy, oficerów; powstają też pierwsze związki czeladzi rzemieślniczej i robotników fabrycznych. Niezłe rozeznanie w bazie społecznej kół spiskowych miał Aleksander Wielopolski, kiedy przygotowywał listy proskrypcyjne dla przyszłej branki, z której wyłączono włościan, czeladź dworską i właścicieli ziemskich. Według obliczeń Oskara Awejde liczba zaprzysiężonych w przededniu powstania sięgała 20 tysięcy ludzi, w tym 8 tysięcy w samej Warszawie. Abicht zeznał o 10 tysiącach zaprzysiężonych w Warszawie, z czego 80% stanowili, jak twierdził. rzemieślnicy i robotnicy. Podobnie wysoki procent zaprzysiężonych miały osady fabryczne Zagłębia Staropolskiego i Dąbrowskiego, nieco niższy — Łódź.⁴⁴ Wszystko to są jednakowoż szacunkowe dane, których nie mamy możności zweryfikować. Odrębną kwestię, mniej związaną z interesującym nas tematem, stanowi uczestnictwo w oddziałach powstańczych. Natomiast struktura, liczebność i skład personalny organizacji cywilnej narodowej w przededniu i w czasie powstania ze sprawą „biografii polskiego spiskowca” chyba się ściśle wiąże? Władza, której nie dane było się ujawnić, musiała kontynuować działania konspiracyjne. Poborca „ofiary narodowej”, kolporter tajnej prasy, reprezentant podziemnego aparatu państwowego — to ostatnie i bodajże najbardziej efektowne wcielenie owego spiskowca. Spiskowca, który po raz pierwszy przez mo-* Zsto. 8. Kieniewicz, Społeczeństwo Królestwa Polskiego v> parni* tśytmeśowyro, w: Powstanie styczniowe. IX Powszechny Zjazd HiatorpWs PoWelch w Warszawie 12—15 września 1963. Referaty, c*. I, Warssswii* s.».

ment znalazł dla swych działań oparcie sp^ecnw. Mimo kolosalnej literatury poświęconej powstaniu styczniowemu nasza wiedza o działaczach podziemnego państwa lat 1862— —1864 — podobnie jak o innych konspiracjach — jest wielce niepełna: im niższe szczeble owej władzy, tym mniej wiemy o ludziach ją tworzących *; nieco lepiej znamy skład osobowy wyższych organów władzy narodowej, ale t tu o niektórych działaczach niewiele potrafimy podać faktów biograficznych. Taki widać już los uczestników wszelkich konspiracji, zwłaszcza zaś tych, których udziałem jest kląska...

Powracając do pytań postawionych na początku, winniśmy jeszcze odpowiedzieć, jakie cele stawiały sobie kolejne spiski polskie. Czy były one rozmaite w zależności od czasu powstania i trwałości samego związku, środowiska, w jakim się zawiązywał, czy też niezależnie od tego podporządkowane jakiemuś nadrzędnemu zadaniu? Wydaje się, że wszystkie poczynania spiskowe omawianego siedemdziesięciolecia stawiały sobie za cel ostateczny wywołanie powstania — w bliższej lub dalszej przyszłością .Zarówno kilkuosobowe grupki, jak i bardziej rozgałęzione związki, i te znajdujące saę w zaczątkowej formie, i te działające czas dłuższy, wszystkie liczyły się z koniecznością przystąpienia prędzej łub później cło wsdti zfotjnej z zaborcami. Jedne stawiały to    v sposób otwarty,

inne wprowadzały kilka stopni ..wtajemniczenia**! tylko część swych członków o celach tyćh powiadamiały. W niektórych grupa przywódcza łub przywódca posługiwali się mistyfikacją, opowieściami o innych rozgałęzionych związkach prących do czynu, aby przekonać wahających się, przyśpieszyć decyzję o wystąpieniu.

« por. wstępy S. Kleniówpicz# i przypisy do tomów serii Powitanie Styczniowe. Materiały ł Dokumenty; Dokumenty Komitetu Centralnego Weredo* umgo i Rządu Narodowego MB-aw, Wrocław MSB, a. VO-XXK; Dofcw manty terenowych wtedz wojskowych powstania stycsaiotoeęo WS—ttti. Wrocław im, a. XI—xm; Galicjo w ynwtnia styczniowym, Wrocław UW, b. X—XIII; Doku wenty terenowych wtedy cywilnych powstania aty-crniouwpo fw druku); M. K. Kamiński, Skład personalny terenowych pto-edwek organizacji cywilnej w powstaniu styczniowym „Przegląd S^ste*