DSCF0057

Jean-Paul Sartre (1905-1980)

Sartre to najbardziej znany i najbardziej kontrowersyjny francuski agzyslencjallsin. Po studiach w Ecole Normale Supśrleurle przez 15 lat pracuje jako nauczyciel filozofii, by w lalach 1933-34 podczas pobytu w Niemczech poznać bliżej filozofie Husserta, Heideggera I Jaspersa. Od 1945 poświęcił się działalności pisarskiej: filozoficznej I literackiej oraz działalności politycznej.

Spróbujmy, w wielkim skrOcle, zarysować główne wątki filozofii Sartre'a: po pierwsze zakłada, że rzeczywistość dzieli się na dwie sfery: sferę bytów-w-sobie i sferę bytu-dln--sleble (zarezerwowaną dla człowieka). Rozdarcie człowieka polega na tym, że jesł on świadomy siebie oraz świadomy swojej własnej świadomości. Egzystencja człowieka charakteryzuje się stałym dążeniem do przywrócenia, znalezienia wewnętrznej równowagi. Na lej drodze człowiek pozostaje w różnych relacjach ze światem rzeczy i z innymi ludźmi, a ponieważ świadomość jest zawsze świadomością czegoś (co leży w naturze ludzkiej świadomości), toteż człowiek musi być stale związany ze światem zewnętrznym. A z kolei fakt ten jest źródłem stałego rozdarcia świadomości: między jej sferą świadomości i samoświadomości. To dążenie do sharmonizowania bytu-dla-siebie z bytem-w--sobie i bytem-dla-niego - prowadzi do stałego wykroczenia świadomości poza każdą | konkretną sytuację. W swoim bycie świadomość neguje taką sytuację ze względu na przyjęte ideały. Z jednej strony, zaznacza Sartre, rzeczywistość jest sprowadzona do nicości (z perspektywy ideałów), z drugiej to rzeczywistość sprowadza ideały do rzeczywistości.

Ten szczególny charakter świadomości wypływa z faktu, żo jest ona loż3nina z wolnością. Człowiek jest wolny nie dlatego, że tak chce. czy że potrzebuje wolności, ale ze względu na swoją świadomość. A to znaczy, że dopóki jest świadomy, dopóty jest skazany na wolność. Właśnie jako byt w sobie, nie może uwolnić się ani od wolności, ani od przysługującej mu odpowiedzialności. Wolność i odpowiedzialność są tu pojęte totalnie, a więc nie odmierzane porcjami. Stąd człowiek reaguje na nie lękiem, chcąc zrzucić z siebie ciężar owej odpowiedzialności. Taką ucieczką jest wiara w Boga i zdanie | się na jego mkosterdzle i jego sąd. Odwaga wymaga, by człowiek dążył do autentycz-| ności, nie ukrywając własnej wolności za cudzymi ołtarzami. I chociaż skazani jesteśmy na poczucie pewnego absurdu, to według Sartre‘a Istnieje ogólny cel, projekt działania, który nadaje sens życiu.

W twórczości Sartre’a pojawiają się również elementy etyki społecznej, ale jak pisze '< ^&omian „wykraczają one poza sferę egzystencjalizmu w ścisłym jego rozumieniu*. Pozostaje zatem podzielić się bardzo wnikliwą uwagą E. Gilsona o Sartrze „dźlękl połączeniu daru Klerkegaarda do dramatyzowania swych poglądów ze zdolnością do jprawnania głębokiej analizy w stylu Husserta stworzy) jedne z najbardziej pochłaniają-| cyeh stron filozofii współczesnej".

Naftwżntejsze prace 3artre*a:

[ - LTmagtnaflon (Wyobraźnia),

[ - tdmoginerire (Wyobrażenie), i - t etr* et fi/eeat (Byt i nicość),

- L’«xkten0a6tme et un humanlsme (Egzystencjonailzm i humanizm).

JEAN-PAUL SARTRE

Absolutna wolność

I, Wolność Jako konieczny warunek działania Dziwną Jest rzeczą, że niekończące się rozważania nad determlnl-zmem I wolną wolą wraz z cytowaniem przykładów na rzecz jednej lub drugiej z tez mogły trwać, nie poprzedzone wstępnym wyjaśnieniem struktur, zawartych w samym pojęciu działania. .Jakoż, zawiera ono liczne pojęcia podrzędne, które będziemy musieli uporządkować hierarchicznie; działać - to zmieniać postać świata, to rozporządzać środkami z uwagi na pewien cel, to tworzyć układ narzędzi tak zorganizowany, że poprzez szereg zazębień 1 połączeń zmiana wniesiona w Jedno z ogniw sprowadza zmiany w całym szeregu, by ostatecznie wytworzyć przewidziany rezultat. Na razie Jednak nie o to nam chodż.t. Należy bowiem zaznaczyć na wstępie, że działanie Jest z Istoty intencjonalne. Nie działa palący papierosa człowiek, którego niedbalstwo powoduje eksplozję prochowni. Przeciwnie, robotnik ma jący podłożyć dynamit w kamieniołomie działa, wywołując zamierzony wybuch, zgodnie z rozkazem: wie. co czyni. lub. innymi słowy, rozmyślnie urzeczywistnia świadomy zamiar. Nic znaczy to, rzecz Jasna, by było trzeba znać z góry wszelkie następstwa swego czynu. Osiedlając się w Bizancjum Konstantyn Wielki nie przewtdywał, że stworzy miasto o greckim języku 1 kulturze, którego powstanie wywoła kiedyś schizmę w kościele chrześcijańskim i przyczyni się do osłabienia cesarstwa rzymskiego. Spełnił jednak czyn w tej mience. w jakiej urzeczywistnił swój zamiar stworzenia nowej cesarskiej rezydencji na Wschodzie. Zgodność intencji z wynikiem Jest tu wystać-czająca, byśmy mogli mówić o działaniu. Lecz, Jeśli tak ma być, stwierdzamy, żc koniecznym warunkiem działaniajeatBZrwMalcywp» nego desideratum, to Jest obiektywnego braku, czy też - negatywnn-ści. Zamiar Konstantyna, by stworzyć dla Rzymu miasto-rywaia mógł się narodzić Jedynie dzięki zrozumieniu obiektywnego braku; fiay-mowl brak było przeciwwagi. Temu do głębi jeszcze pogańskiemu miastu trzeba było przeciwstawić nieistniejące dotąd miasto chrześcijańskie. Stworzenie Konstantynopola pojąć można Jako czyn o- tyle tylko, o Ile zamysł nowego miasta stanowił co najmniej motyw prze-