DSCF0058

Etyka współczesna 155

wodni dla wszelkich dalszych poczynań, poprzedzał samo działanie, Ale koncepcja ta nie mogłaby być wyobrażeniem sobie miasto Jako po prostu możliwego; ujmuje ona miasto w Jego rysie głównym, w tym mianowicie, że Jest ono możliwością pożądana z niezrealizowaną. Znaczy to, że z chwilą powzięcia zamysłu d/iułun!u, świadomość mogła była wycofać się ze świata, którego Jest świadomością, i porzucić dziedzinę bytu. by dotrzeć otwarcie do dziedziny niebytu. Dopóki to. co Jest. rozważane jest wyłącznie w swym bycie, świadomość odsyłana Jest nieustannie od bytu do bytu. nie mogąc znaleźć w bycie podstawy dla odkrycia bytu. System cesarski, mający Rzym za stolicę, działa pozytywnie, w pewien rzeczywisty, łatwo dający się ujawnić sposób. Przypuśćmy, że podatki wpływają opornie, że Rzym nie jest zabezpieczony przed Inwazjami, że Jego położenie geograficzne Jest niestosowne dla stolicy śródziemnomorskiego cesarstwa, zagrożonego przez barbarzyńców, że rozszerzanie się religii chrześcijańskiej utrudnione Jest przez zepsucie obyczajów; łatwo zauważyć, że wszystkie te rozważania są negatywne, to jest dotyczą nie tego, co Jest. lecz czegoś, czego nie ma. Stwierdzenie, że przewidziane podatki ściągnięto w 60%, może od biedy uchodzić za ocenę pozytywną sytuacji takiej. Jak Jest. Stwierdzenie, że wpływają ile. oznacza rozważanie sytuacji poprzez przyjętą za cel absolutny sytuacje Inną. które) właśnie nie ma. Stwierdzenie, że zepsucie obyczajów stanowi przeszkodę w rozszerzaniu się chrześcijaństwa, oznacza, że się tego rozszerzania nie uznaje za coś, czym Jest. mianowicie za rozpowszcch-nianle się w pewnym rytmie, dającym się nawet ustalić dzięki sprawozdaniom kościelnym, lecz że się Je samo w sobie uznaje za niedostateczne, to Jest doświadczające utajonego niebytu. Ale takim wydaje się ono właśnie tylko wtedy, gdy przekracza się je ku sytuacji granicznej, ustalonej a priori Jako wartość - na przykład ku pewnemu rytmowi nawróceń, ku pewnej moralności zbiorowej - n punktem wyjścia dla ujęcia tej sytuacji granicznej nie może być po prostu obserwacja rzeczywistego stanu rzeczy, gdyż podobniejak nnjłndniej-sza dziewczyna nie może dać więcej, niż ma. tak 1 najbardziej opłakana sytuacja sama przez się określić się może tylko Jako to. czym jest. bez żadnego odniesienia do Idealnej nicości. ! dopóki człowiek zanurzony Jest w sytuacji historycznej, nie zdaje sobie nawet niekiedy sprawy z wad 1 braków określonego, politycznego czy ekonomicznego ustroju, a to nie z przyzwyczajenia, jak się głupio powiada, ale dlatego. że ujmuje dany ustrój w pełni Jego bytu 1 nie może sobie nawet wyobrazić, by mógł być Inny. Należy bowiem odwró, ić powszechny pogląd 1 przyznać. te uciążliwość sytuacji I narzucone przez nią cierpienia nie stanowią Jeszcze dostatecznych motywów, aby wyobrazić sobie inny stan rzeczy, pomyślniejszy dla wszystkich* Przeciwnie, dopiero wtedy, gdy inny stan rzeczy daje sic wyobrazić, nowe światło pada na nasze cierpienia 1 trudy, dopiero wtedy dochodzimy do wniosku, że są one nic do zniesienia. Robotnik z roku 1830 był zdolny do buntu w razie obniżki plac, ponieważ bez trudu mógł wyobrazić sobie sytuacje, w której jego nędzny poziom życia byłby mimo wszystko wyższy niż ten, który zamierzano mu narzucić. Niemniej jednak nie wyobraża sobie swych cierpień Jako czegoś nie do zniesienia i przystosowuje się do nich. a to nie przez rezygnację, ale z braku kultury i refleksji niezbędnych do wyobrażenia sobie możliwości ustroju wolnego od tych cierpień. Toteż nie d2iaia. Kiedy robotnicy z dzielnicy Croix-Rousse w wyniku zamieszek opanowali Lyon. nie wiedzieli. Jak wykorzystać swoje zwycięstwo. Zdezorientowani rozeszli się do domów, gdzie bez trudu zaskoc/yla ich armia regularna. Nieszczęść swych nie uważali za .zwyczajne*, raczej za przyrodzone, nieszczęścia te istnieją po prostu, tak już jest; należą do losu robotnika. Nic są wyodrębnione, nigdy nie ukazują siew pełnym świetle, wskutek czego robotnik łączy Je nierozerwalnie ze swoim bytem, cierpi nie rozpamiętując swojej niedoli i nie nadając jej wartości: cierpieć i i s t n i ee. to dla niego to samo: jego cierpienie jest czysto efektywnym zabarwieniem Jego nie-pozyejanalncj świadomości, nie stanowi jednak dla niego przedmiotu rozmyślań. Nie może więc. samo przez się. być silą napędową jego czynów. Przeciwnie, wyda mu się ponad siły dopiero wtedy, gdy postanowi ten stan zmienić. Znaczy to. że będzie musiał dla rozbiegu nabrać pewnego dystansu wobec niego i dokonać dwojakiego zaprzeczenia; musi bowiem z Jednej strony uznać idealny stan rzeczy za coś. co jest obecnie czystą nicością, a z drugiej strony przez odniesienie do lego stanu rzeczy uznać za nicość sytuację aktualną. Będzie musiał zrozumieć dobrobyt swojej klasy jako czystą możliwość, a więc coś. co obecnie stanowi pewien rodzaj niebytu; powróci następnie do swej sytuacji obecnej, by Ją rozjaśnić w świetle tego niebytu i z kolei przekreślić Ją oświadczając: .NieJestem szczęśluoy". Wypływają stąd dwa ważne wnioski. Po pierwsze, żaden stan faktyczny, jakiegokolwiek rodzaju (polityczna czy ekonomiczna struktura społeczeństwa, .stan” psychiczny itd.) nie może sam przez się być motywem jakiegokolwiek