DSCF0096

^ K OMENT ARZj.

wpływwu Polski i Węgier, potem pod zwierzchnictwem Turcji. Nazwy „krajów muhańskirh* stosowane były wymiennie (informację zawdzięczam prof. U. Augustyniak).

w. \3in f» przyczynie z Michla ... danej - o przysądzeniu Mołdawii (Wołoszczyzny) Mohyłom (pośrednio więc Polsce) zadecydowała bitwa stoczona przez Zamoyskiego 20 X 1600 pod wsią Bucovu w pobliżu Ploesii z „carem” Michałem Walecznym, hospodarem wołoskim (od 1593), księciem Siedmiogrodu (od 1599), który zjednoczył trzy państwa rumuńskie, uległ jednak sile wojsk polskich.

w. 137 Szwed do Inflanl wola - Karol LX rozpoczął podbój Finlandii wiernej Zygmuntowi w 1597 r. Wyprawu Zygmunta III do Szwecji w 1598 zakończyła się jego klęską i detronizacją (1599). W rewanżu sejm polski inkorporował w 1600 r. północną Estonię, co wprow udało Polskę w stan wojny ze Szwecją. Znaczne siły szwedzkie wkroczyły do Inflant. Odpór dali im /.Zamoyski (dowódca wojsk polskich od 1601) oraz J.K.Chodkiewicz.

w. 138-140 Kokonaus ... Rygi - twierdze inflanckie: Kokenhausen, gdzie w 1601 odnieśli zwycięstwo Chodkiewicz i Krzysztof Mikołaj Radziwiłł, zw. Piorunem, oraz Ryga, której Chodkiewicz broni! skutecznie przed Szwedami (1601-1605). Zamoyski kierował mimo ciężkiej choroby ruchami wojsk.

w. 145nn nie czeka i na listy- pochwala szybkiej akcji wojskowej. Nie czekając na akty parlamentarne. Polacy zaatakowali Szwedów przechodząc pod Rygą przez zamarzniętą Drwinę [po ledzie). Poeta przysądza Zamoyskiemu zasługi Radziwiłła Pioruna.

w. 149-152 - Zamoyski omal nie został ranny w czasie oblężenia Fellina w marcu 1602; Szwedzi postrzelili wówczas J. Wejhera, a Zamoyski znalazł kulę w ubraniu; zob. S. Herbst, Wojna inflancka 1600-1602, Warszawa 1938, s. 160 (Rozprawy Historyczne TNW t.l 9, z. 2).

w. 153 - wojsko polskie rozbiło przeważające siły szwedzkie pod Białym Kamieniem 23 IX 1604. Zwycięstwo odniósł jednak Chodkiewicz, nie Zamoyski.

w. 159-161 sadzisz... ludem... Napełniasz... szpichlrze - twierdze inflanckie były źle zaopatrzone, hetmani polscy (bardziej Chodkiewicz niż Zamoyski) troszczyli się jednak o ubezpieczenie ich i o wyrównanie strat wojennych.

w. 167-168 - na sejmie (201 - 3 UJ 1605), ostatnim przed rokoszem sandomierskim, który rozszedł się bez uchwal i bez poborów dla wojska Chodkiewicza w Inflantach. Zamoyski stanął wówczas na czele opozycji szlacheckiej przeciw królowi, choć zarazem starał się -nieskutecznie - doprowadzić do porozumienia. W słynnej mowie występował przeciw przyjmowaniu obcych tytułów przez szlachtę, przeciw popieraniu Dymitra oraz małżeństwu króla z Konstancją Habsburżanką.

w. 169górny... goniec - śmierć, przedstawiana w dawnej ikonografii jako poseł Boga. w. 172 ksieni - por. obj. P V 8 w. 21.

w. 178nnproporzec... skory-łopoczący na wietrze proporzec, na którym wypisane są zasługi zmarłego. Element barokowej pompa funebris, tu mowa o uroczystości żałobnej w Zamościu.

w. 18Inn Ojczyzna szedziwa - topos lamentu Ojczyzny Matki (łub Małżonki) bolejącej po śmierci wybitnego Polaka pojawia się w Kronice Galla, w utworach A. Krzyckiego,

K. Janickiego, M. Bielskiego, w poezji rokoszowej.

w. 189 wargi Nestorowe - usta mądrego doradcy. Nestor, król Pyłos, najstarszy i najbardziej doświadczony w radzie wódz grecki pod Troją.

w. 197-198 Buława leży... Kop ją lom<i>ą - reminiscencja obchodów pogrzebowych, podczas których archimimus ubrany w zbroję zmarłego wjeżdżał konno do kościoła, przed trumną rzucał symbole władzy i spadał z konia. Łamano też kopie na znak żałoby i potęgi śmierci.

w. 209 ty, krwi jego - zwrot do syna (Tomasza Zamoyskiego) zalecany przez Henno-gtnesa - Pri ściana.

w. 210 począwszy ... od Kallijopy - rozpoczynając od poznania starożytnej poezji epickiej. Tomasz otrzymał wykształcenie humanistyczne w Akademii Zamoyskiej, odbył podróż edukacyjną do Niderlandów, Francji i Włoch.

OBJAŚNIA % 172-164 /174-!76_____________________________________ 425

211-212 - poeta przedstawia ideał humanistyczny, któremu hołdował hetman, me zaprzestający nawet w obozie wojennym studiów literackich i filozoficznych.

w. 213*214 - kolejny element programu edukacyjnego, zgodnego z zasadami potnr-denckiej kultury, a realizowanego według rozporządzeń kanclerza w założonej przez niego Akademii. Ze szczególną troską projektował Zamoyski wychowanie i nauczanie syna.

w. 217*220 - element sarmacki: dosiadając młodego rumaka ze stadniny ojca, Tomasz stanie się dziedzicem jego rycerskiej sławy.

w. 225nn jako Pyr<r>us - Pyrrus (Pyrrbos; 319-272 p.n.e.), władca Epiru, jeden z najwybitniejszych znawców sztuki taktycznej swej epoki. Jego ojcem był również *ład< a Epiru, Ajakides (por. PLU. Pyrrh. 1). Nadzieje zawiodły - Tomasz był postacią mierną.

w. 232 za Pogody - Pogodą (za Kochanowskim, Fraszka I, 83; Pieśń ił, 23} nazywa poeta bóstwo Kajros (rzym. Occasio), uosabiające dobrą sposobność, stosowną chwilę;

w. 233 przy ... WŁADYSŁAWIE - autor wyraża nadzieję (złudną), że gwarantujące potęgę Rzeczypospolitej współdziałanie króla i hetmana będzie kontynuowane przez synów. Sprawdził się jednak prognostyk walk z „łbami w zawoju”.

w. 237nn pradziada - Władysława Warneńczyka; por. obj. KW w. 41-48. w. 243-255 - lament postaci alegorycznej ujęty jest w ramę realistyczną: uczestnicy pogrzebu odprowadzają płaczącą matkę do domu. Potem do grobu przystępują żołnierze, którzy na znak żałoby i hołdu wbijają groty w ziemię, kruszą kopie, rzucają oręż.

H. Tryumf na zwycięstwo inflanckie... Karła Chodkiewicza...

Tytuł: - Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621), hetman wielki litewski od 1605 r.. wojewoda wileński od 1616, znakomity strateg. Uczestniczył w potyczkach z Semenem Nalewajką, w wyprawie wołoskiej, kampanii inflanckiej. Od 1602 był dowódcą armii polskiej, administratorem Inflant. Odniósł świetne zwycięstwo pod Kirchohnem (1605), które jest tematem utworu. Wałczył z rokoszanami pod Guzowem (1607), z Rosjanami pod Smoleńskiem (1611) i pod Moskwą (1617-1618), z Turkami pod Chocimiem (1621). gdzie zmarł w czasie wojny.

w. 1-2 - Zamoyski zmarł w czerwcu, wiktoria pod Kirchohnem miała miejsce we wrześniu, wiersz powstał jesienią tegoż 1605t (Nieznanowski. s. 179). pod Tryjonem - por. obj. KW w. 39.

w. 4 ze złym stryjem - z Karolem IX Sudermańskim (1550-1611), synem Gustawa I Wazy, stryjem Zygmunta IH, królem Szwecji. Przewodząc na sejmie opozycji protestanckiej, Karo! wymógł na Zygmuncie gwarancje dla protestantyzmu i zgodę na swoją regencję. W 1598 r. pod Linkoeping napadł i pobił odwiedzającego Szwecję bratanka. W 1599 przeprowadził jego detronizację na swoją korzyść; przyjął tytuł królewski w 1604 r. Żądał też, aby Zygmunt oddał mu swego syna Władysława na wychowanie w protestantyzmie. W 1597 rozpoczął podbój katolickiej Finlandii i pokonał Zygmonta pod Stingebro (15%). W 1601 wkroczył z Estonii do polskich Inflant. Pokonany pod Kirchohnem. zatrzymał jednak Estonię i doprowadził do dogodnego rozejmu (1611).

w. 5-6nn Nie dognai... kresu... Febus - nie upłynął rok od czasu pokonania przeważających sił szwedzkich pod Białym Kamieniem (23 IX 1604), gdy Chodkiewicz odniósł podziwiane przez Europę zwycięstwo pod Kirchohnem (27 IX 1605). 4000 jego żołnierzy pokonało 14000 Szwedów (2/3 armii szwedzkiej zginęło lub zostało wzięte do mewbfi) w. 9n Ledwie uskoczył - Karol został ranny i ledwie uszedł z życiem, uciekając na okręcie, na który udało się mu schronić.

w. 1 ln tak pierzchał Kserkses - król perski w latach 435-465 pja.e. Podczas wyprawy na Grecję Persowie przerzucili przez Hellespont („wiążąc” obadwa brzegi - azjatycki i europejski) dwa wiszące mosty, które jednak zniszczyła burza i wówczas władca kazał wymierzyć morzu 300 batów (zob. HDT. 7,35). Wojsko przeprawiło się po mostach pontonowych, a Kserkses pierzchał dopiero po bitwie pod Sałaminą.