DSCF0469 (3)

altruizm 105

ki doznanej czy aktualnie doznawanej przemocy, lecz także być dla nich zachętą do oddawania innym własnych świadczeń w granicach swych możliwości.

Nabywanie konstruktywnych doświadczeń w przychodzeniu innym z pomocą umożliwia się dzieciom i młodzieży przez stwarzanie warunków sprzyjających wyświadczaniu sobie różnych form pomocy lub wsparcia. Nade wszystko zaś zabiega się tu o wspomaganie osób najbliższych i znajdujących się w potrzebie, w tym także spoza grona rówieśników. Ouźą wagę przywiązuje się do stwarzania atmosfery opartej na współdziałaniu i współpracy, a nie współzawodnictwie. Dzięki temu pozwala się im lepiej zrozumieć głębszy sens udzielania innym pewnych przysług, a nade wszystko rozpoznawać cudze potrzeby i wczu-wać się w nie oraz doskonalić swoje umiejętności wychodzenia im naprzeciw.

Odwoływanie się do perswazji w wychowaniu do altruizmu ma nie tylko uświadomić dzieci i młodzież o potrzebie bezinteresownego i dobrowolnego wspomagania innych, lecz także przyswoić im najbardziej fundamentalne zasady moralne. Zalicza się do nich m.in. zasadę imperatywu kategorycznego Immanu-ela Kanta, postulującego zachowanie się w taki sposób, jak chcielibyśmy, aby i oni postępowali. Jest nią także mniej skrajna zasada, głoszona przez utylitarystów, która wzywa do niewyrządzania innym szkody zgodnie z zaleceniem: „nie czyń tego, co tobie niemiłe”, czy też chrześcijańska zasada miłości bliźniego. Każda z tych zasad, rozpatrywana zwłaszcza w łączności z innymi zasadami etycznymi, może stanowić podstawę oceny moralnej różnego rodzaju postępowania ludzi, w tym także zachowań altruistycznych. Ponadto warto również wiedzieć, że perswazja nie wspierana dobrym przykładem i stwarzaniem możliwości wykonywania przez dzieci i młodzież konkretnych zadań na rzecz innych lub przepojona górnolotnością czy tzw. tanim dydaktyzmem przynosi raczej więcej szkody niż pożytku. Skuteczna wydaje się szczególnie wtedy, gdy jest stosowana w formie swobodnej rozmowy i dyskusji.

Są także inne sposoby ułatwiające uczenie się altruizmu. Na przykład w stosunku do dzieci poniżej 10.-11, r.ż. z powodzeniem wykorzystać można również tzw. wzmocnienia pozytywne w postaci pochwał lub innych dowodów uznania. W przypadku zaś młodzieży, począwszy od 12.-13. r.ż. wielce przydatne może okazać się uprzystępnianie im autobiografii lub biografii ludzi takiego formatu, jak Albert Schweitzer, Matka Teresa z Kalkuty, Mahatma Gandhi, Janusz Korczak, o. Maksymilian M. Kolbe i wielu innych (Łobocki, 1998).

Wychowanie do altruizmu jest oczywiście przedsięwzięciem wyjątkowo złożonym i subtelnym. Zachowanie altruistyczne bowiem to coś więcej niż tylko wspomaganie innych, dawanie im siebie, rezygnowanie z własnych przyjemności czy niekiedy także bezgraniczne poświęcenie i ofiarność. To również sposób, w jaki wyświadczamy innym konkretną przysługę lub wsparcie duchowe. Stąd też zachowania altruistyczne wymagają oceny nie tyle w kategoriach zaspokajania potrzeb materialnych czy biologicznych, ile w kategoriach na wskroś etycznych - ważną rzeczą jest tu także ponoszenie odpowiedzialności moralnej za sposób udzielanej innym pomocy czy wsparcia. Innymi słowy, niebagatelnym kryterium oceny w miarę świadomego, bezinteresownego i dobrowolnego wspomagania innych uważa się okazywanie poszanowania dla ich godności osobistej.

Por. EGOIZM

Mieczysław Łobocki

Literatura: Amato P.R., An investigation ofplanned helping behavior, „Journal of Research in Personality" 1985, vol. 19; Bierhoff H.W., Verantvortungsschreibung und Hilfbereitschałt, [w:] Altruismus. Bedingungen der Hilfsbereitschaft, (red.) H.W. Bierhoff, L. Montada, GSttin-gen 1988; Bocheński J.M., Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów, Kraków 1992; Bocheński J.M., Sens życia i inne eseje, Kraków 1993; Drączkowski F., Miłość syntezą chrześcijaństwa, Lublin 1990; Eibl-Eibes-feldt J., Miłość i nienawiść, Warszawa 1987; Garczyński S., O dawaniu, Warszawa 1985; Gołąb A., Normy moralne a gotowość do udzielana pomocy innym, [w:] Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi, (red.) J. Rey-kowski, Warszawa 1980; Karyłowski J., O dwóch typach altruizmu. Badania nad endo- i egzocentrycznymi źródłami podejmowania bezinteresownych działań na rzecz innych ludzi, Wrocław 1982; Kotarbiński T., Medytacje ożyciu godziwym, Warszawa 1985; Łobocki M., Altruizm a wychowanie, Lublin 1998; Powell J„ Jak kochać i być kochanym, Pelplin 1990; Reykowski J., Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość. Warszawa 1986; Staub E., Preventing genocide: Activating bystanders,