DSCF3161

34    ____________________-

M łub nazwiska Personalną optykę autora podkreśla także fakt ii w tytułach siedmiu spośród dziesięciu utworów umieścił on właśnie nazwiska hib przynajmniej imiona głównych bohaterów Szymański kreuje świat, interpretuje go i ocenia przez pryzmat losu bohaterów, ktorv mihnijp się i odsłania swej sens w zdarzeniach tworzących fabułę ic-łaor skupiają uwagę zarówno na zewnętrznej strome owych zdarzeń, jak na ich odbiciu w duszach głównych uczestników.

Postaci w Szkicach są pod wieloma względami reprezentatywne. Zwraca uwagę wyraźna przewaga Polaków, choć mamy tu także ob-coplenuepcow Jakutów. Rosjan i Żydów. Sytuację większości z nich określa status zesłańców, głównie politycznych, rzadziej kryminalnych. Pizrwarająpodeleńey: inne kategorie, jak katorżnicy - w wię-zzmiach czy kopalniach — są jedynie wzmiankowane. W zbiorowym pu trecie eesłaóczyeh środowisk autor ukazuje rozmaitość losów i sytuacji, takich jak podróż etapami, ucieczka z Sybiru i tragiczny powrót Ina przykład w historii Zdarskiego z Przewoźnika), wigilia zesłańców czy śmierć na obcej ziemi.

Zgoćue z realiami Rzeczypospolitej przedrozbiorowej polscy bohaterowie otrzymują rysy indywidualizujące ich przynależność gcnirzną i związek z określonym regionem kraju: Litwą, Żmudzią. Rusią. Małopolską. Sporą grupę stanowią Podlasiacy oraz dawni mieszkańcy Mazowsza (w Madeju Mazurze).

Reprezentatywność postaci ma także aspekt socjalny; bohaterowie Srdrów rekrutują się z różnych warstw społecznych: z chłopstwa jak Bałdyga ze Srula z Lubartowa, Maciej Mazur czy Bartłomiej z Dwu modlitw). ze stanu trzeciego (spora galeria rzemieślników: Kmrezykowski, Światełko) oraz ze szlachty (jak Kostia-przewoź-uik. Babiński i Horodełski z Dwu modlitw).

Wśród ofacopłemieńców prawie wszystkie postaci pozostają na wpół anonimowe i pojawiają się w tle głównych wydarzeń. Wyjątek czyni autor jedynie dla trojga Jakutów (Jedwabnej Pajęczyny z Ha a mm, sUaro-ohamom w Stolarzu Kowalskim oraz Eudoksji z Dwu modlitw , którzy odgrywają role co prawda epizodyczne, lecz ważne w plamę ideowym. Zarówno d, jak i pozostali przedstawiciele hidnoóo jakinckag kreowani są z dużą dozą autorskiej sympatii jako ofiary tego anmąp^nstemu podboju i represji, który zaludnił Syberię Polakami Nieco inaczej rzecz się ma z przedstawicielami Rosjan. Osobowe Otrzymały jedynie nieliczne postaci: prykaszczyk z Przewóz-zdeeenerowany pijak i zdzierca, litościwy isprauf

nik z Uroczystej wigilii, uprawlajuszczy z kopalni, w której niegdyś pracował Maciej Mazur, a także staruszka-roskołmczka doradzająca Hanusi ucieczkę od świata. Szymański wprowadza do swej prozy zarówno przedstawicieli władzy, jak ofiary systemu politycznego Rosji.

Sposoby kreowania postaci w Szkicach w znacznej mierze wiążą się z kompetencjami i kwalifikacjami podmiotu wypowiedzi. Szymański wyposaża swych bohaterów w cechy dostępne poznaniu narratora bądź w naocznej obserwacji, bądź na drodze analizy psychologicznej. Bezpośrednio otrzymuje czytelnik dane personalne oraz poznaje wygląd postaci. W zależności od perspektywy, z jakiej narrator patrzy na postać, w rysopisie może się pojawić cała jej sylwetka (w ujęciu statycznym lub w ruchu), bądź tylko jakiś element, który przykuł uwagę obserwatora. W Szkicach, gdzie niewiele jest dynamicznych motywów fabularnych, także w prezentacji postaci przeważają układy statyczne.

„Miejscem” szczególnie w opisach eksponowanym jest twarz jako mak osobowej tożsamości bohatera, gdzie uzewnętrzniają się wszelkie doznania, przeżycia i uczucia. Dzięki swoistemu „czytaniu* twarzy narrator uzyskuje wgląd w psychikę takich postaci jak Srul, Macicy Mazur czy stolarz Kowalski, odgradzający się od otoczenia milczeniem. Czerpiąc niewątpliwie z ustaleń owoczesnej fizjonomiki, Szymański daleki jest zarazem od traktowania twarzy jako „mapy* duszy, którą da się odczytać jednoznacznie.⁴⁶ Jego literacki porte-pa-role pod wpływem „odkryć* psychologicznych zawsze jest gotów porzucić dawne przekonanie i przyjąć nową prawdę o swych rozmówcach. yo właśnie jest osiągnięciem Szkiców, że uznają one w czło-^rwieku tajemnicę, która odsłania się w podstawowych aktach ludz-/ kiej podmiotowości, jak mowa i milczenie, płacz i śmiech, mimika L igesti? Wizerunek wnętrza odsłania się stopniowo i pośrednio -w zachowaniach postaci, jej relacjach z otoczeniem, wypowiedziach, czynach i przeżyciach komunikowanych rozmówcom. Rolę komentatora owych fenomenów pełni narrator.

⁴⁶ Zob. J. Bachórz, Karta z dziejów zdrowego rozsądku, czyli ofizjonomicew litem* turze, .Teksty” 1976, nr 2, s. 93.99.

o Zob. E. Sapir, Mowa Jako rys osobowości, w. Kultura, język, amnbomatć Wybrane eseje, przeŁ B. Stan as z, R Zimsnri. Warszawa 1978, s. 69-84.