DSCF3812

100

Historia Polski, jaką odczytuje Miciński w poemacie, zaczyna się od błędów i błędy te ciążą nad całą przyszłością narodu. Jest to odmienny punkt widzenia na stworzoną przez Słowackiego legendę niż punkt widzenia samego jej autora. Słowacki widzi w historii walkę różnorakich sił duchowych, w której opornie, nie bez błędów i regresów, ale stopniowo wykuwają się wartości życia narodowego; wiary, idee, cnoty i normy etyczne, kultura materialna i kształt polityczny. Miciński widzi nad historią symboliczną Pychę i jej orszak „orła, gadzinę i lwicę — owo częste połączenie w duszach i historii Polskiej — uskrzydlonej fantazji, świętoszkostwa i egoizmu”. Widzi dokonany w początkach dziejów narodowych „zabójczy, inkwizytorski rozdział mroku i słońca”. Ale widzi również heroiczną moc lucyferycznego Króla Ducha, szukającą prawdy w ciągłej walce z anielskością i niskim szataństwem — w świecie i w sobie. Cała historia Polski i jej kultury intelektualnej dzieje się między symbolicznym Wodanem a Ziemowitem. „Jak dwie fale równie silne odbijają się od siebie pod równymi kątami, tak .Wodan i Ziemowit są zjawami Ducha ludzkiego, gdzie mrok i światło wypierają się nawzajem i w tym boju tworzą Kosmos”¹⁷. Dialektyka światła i mroku, tragicznej woli i bezwolnej miłości, stanowią komponentę indywidualnego ludzkiego losu i historii narodowej.

Opozycje są stałe i niezmienne. Zmienna jest tylko odległość bohaterów od obu biegunów polaryzacji. Popiel, Wodan i Bolesław z jednej, Ziemowit i Mieczysław z drugiej strony — to modelowe typy, realizujące podstawowe możliwości świadomości metafizycznej.

Historia tworzona przez indywidualnych bohaterów, wolny czyn jako obowiązek, głębokość cierpienia jako miara wartości — to idee, które Miciński uważa za najwartościowsze elementy poematu. Ale wyeksponowanie postawy buntownika i zbrodniarza, gloryfikacja Króla Ducha lucyferycznego wyłącznie prowadzi do interpretacji historiozofii Słowackiego w kategoriach nieprzezwyciężalnego tragizmu. Król Duch to Jaźń, a najbliższy własnej Jaźni jest ten, kto ma odwagę wolności, kto jest sam, a stać go na twórczy czyn. Za filozoficzne osiągnięcie poematu, jednocześnie największe osiągnięcie myśli polskiej uważa Miciński „pewności najwyższe: że duch jest światłem w mroku — że za człowiekiem są istnienia potężniejsze -że Przeznaczenie łączy się z naszą wolną i twórczą wolą w metafizycznych regionach jako Bóg — i dusza”¹⁸. Są to istotnie „pewności najwyższe” Słowackiego, jego „wiary widzącej”, sprecyzowane w systemie genezyjskim. Ale nie te pewności zdają się interesować Micińskiego głównie, lecz ich rozpaczliwe poszukiwanie. A poemat Słowackiego ma — jak sugeruje interpretacja — niezmierną wartość wiarotwórczą. Wprawdzie nie odkrywa nam alfy i omegi świata, ale - i to chyba jest kryterium decydującym — podczas lektury „przenika nas uczucie dziecięcej wiary — że tajemnica nas nie zawiedzie”¹⁹.

2. Indywidualizm i życie - misterium

Analizując Króla-Ducha wyodrębnił Miciński dwie modelowe postawy, łączące określoną koncepcję epistemologiczną z typem życiowej aktywności: „człowieka nie z tego świata” i „człowieka posiadającego instynkt ziemi”; świętego i zbrodniarza; rycerza Chrystusowego i rycerza Lucyfera. Typ pierwszy jest uosobieniem wewnętrznej harmonii, a jednocześnie bezwładu i inercji wobec życia, w którym nie widzi pytań ani zadania. Typ drugi jest wyrazem tragizmu, antynomii świadomości, a zarazem twórczej aktywności, usiłującej te antynomie przezwyciężyć. Opozycja ta, połączona z wyraźnym wartościowaniem, jest pomocna do określenia podmiotu filozoficznego w twórczości Micińskiego. Wspólne romantycznemu i modernistycznemu filozofowaniu (nie zawsze dającemu w końcu zamknięte systemy dyskursywne) jest indywidualne Ja jako podmiot wiedzy, integralna całość zmysłowo-intelektualno-emocjonalna. Ta integralność różni koncepcje filozoficzne o proweniencji romantycznej od ja racjonalistów i podmiotu transcendentalnego Kanta. Taka konstrukcja podmiotu filozoficznego posiada dwie implikacje. Wiedza prawdziwa (w szerokim znaczeniu — postawa rozumiejąca wobec siebie, świata przyrody i świata wartości) jest całością organiczną, nie encyklopedyczną; nie może powstać jako prosta suma częściowych dokonań epistemo-logicznych. Wiedza ta nie jest rzeczą li tylko intelektu; musi angażować sferę uczuć, wiązać się w jedność z praktyką życiową, musi posiadać

»* Jw., 5. 118.

¹⁹ Jw., s. 18.