DSC06913 (2)

Postawy mają swoje cechy charakterystyczne, które różnią je od innych właściwości osobowości. Przede wszystkim postawy jńćtgą być bardziej tncałe, lepiej zorganizowane lub na odwrót, mniej tncałe i słabiej zorganizowane._t Pierwszy typ postawy dłużej opiera się naciskowi pochodzącemu z zewnątrz, drugi szybciej ulega likwidacji.

Postawy mogą ulegać „uogólnieniu”, tzn. mogą rozciągać się na szereg przedmiotów danej klasy. Na przykład postawa dziecka wobec babci rozciąga się na to, co ona mówi, jak postępuje, co robi itp.

Postawy dają się ująć w skalę pozytywną i negatywną, z nasileniem „skrajnie” dla końcowych jej punktów. Na przykład dziecko może mieć pozytywną postawę wobec ojca, obojętną wobec pracy, negatywną względem swoich rówieśników.

Postawy zawsze implikują związek podmiotowo-przedmioto-wy z określonymi osobami i zjawiskami, który nie jest wrodzony, lecz kształtuje się i rozwija w ciągu rozwoju osobniczego. Tak więc dziecko nie rodzi się z postawami wobeć określonych osób lub przedmiotów, lecz zdobywa je w wyniku doświadczenia, instrukcji lub naśladowania dorosłych. W miarę rozwoju dziecka w^Tażnvmi czynnikami kształtującymi jego postawy są: szkoła, rówieśnicy zabaw, dorośli z najbliższego otoczenia, kino, telewizja, książki i inne czynniki.

Wreszcie należy zwrócić uwagę na ścisłe powiązanie postawy z sytuacją w otoczeniu osoby ze względu na to, że postawy można zmieniać i przekształcać. Pierwszy problem dotyczy stwierdzenia, że warunkiem ukształtowania postawy jest powstanie dogodnej dla jednostki sytuacji, tj. takiej, która ma dla niej znaczenie życiowe (np. ogromnie ważna sfera uczuciowa rodziców do dziecka). Na jej kanwie wykształca się stopniowo każdy jej element składowy (poznawczy, emocjonalny, czynnościowy, regulujący cele osoby wobec wartości itp.). Proces wykształcania się poszczególnych elementów składowych postawy i łączenie się ich w jedną, całościową, ustabilizowaną i utrwaloną strukturę, jest zależne od długiego szeregu czynników (np. od znaczenia sytuacji dla jednostki, intensywności układu funkcji emocjonalnych itp.).

Jeśli wszystkie elementy składowe postawy są dobrze rozwinięte, można mówić o postawie pełnej (dobrze zorganizowanej).

Gdy któryś z nich (albo dwa), są słabo rozwinięte, postawa jest niepełna, słabo zorganizowana, cząstkowa.

Interesujący i przekonywający opis tego zjawiska dał S. Gerstmann (1970, s. 83 i nast.). Każda postawa — zdaniem tego psychologa — może ulegać zmianie w sensie intensywnego wzrostu jednego z elementów postawy (np. zaangażowanie emocjonalne), a osłabienia drugiego. W wyniku tego procesu z pełnej postawy wykształca się postawa cząstkowa. Ta zaś może ulegać swoistej rekonstrukcji, prowadzącej do odtworzenia postawy pierwotnej.

Powiedzieliśmy już, że postawy mogą ulegać przekształceniu, które zależne jest od organizacji różnorodnych działań. Na ogół wymienia się dwie grupy działań, jedne — o charakterze werbalnym (dyskusja, rozmowa, przekonywanie), i inne — niewerbalne (zmiana postępowania, włączanie w działanie itp.) |

3. Typologia postaw rodzicielskich

Wzrastające zainteresowanie wpływem postaw rodziców na osobowość dziecka doprowadziło do ujmowania poszczególnych zmiennych w ogólniejsze i nadrzędne pojęcia. Próby takie zauważamy już u M. Kenworthy (Symonds, 1939, s. 4), która wprowadziła pojęcie odrzucenie (rejection) i właściwie wyjaśniła znaczenie terminu nadmierna opieka (ouerprotection), rozumiejąc je jako dwa przeciwstawne sobie typy postawy rodzicielskiej. Treść pojęcia postawy nadmiernej opieki rozwinął D. L e v y (1939, s. 99 i nast.), uważając, że jest ona zjawiskiem powszechnym i dominującym w zachowaniu matek. W kilka lat później M. F i g g e (Symonds, 1939 s. 17) wzbogaciła typologię postaw, klasyfikując matki według 3 typów postaw: postawy nadmiernej opieki, postawy odrzucenia i postawy neutralnej (neutral).

W miarę bogacenia się wiedzy empirycznej o zachowaniu się rodziców wobec dzieci (wciąż jednak dominowały badania nad postawami matek), pojawia się próba uporządkowania poszczegól-

¹ Metody kształtowania postaw oraz organizacja działań prowadzących do ich zmian opisana jest obszerniej przez T. Mądrzyckiego (1970).

57

I