DSCN0088 (6)

wnętrzuą wolność, po to by stworzyć postacie arkadyjskich żeńców w poezji ziemiańskiej.

i Chłopski sposób wyrażania myśli określano potocznie terminem „grubego dowcipu*⁴. Poetyki' -oficjalne tolerują ten typ wypowiedzi w. renesansie (rączej w praktyce poetyckiej niż w oficjalnych sformułowaniach.). Poetyki klasyczne są mu przeciwne nawet przy charakterystyce struktur językowych komedii, gdzie tradycyjnie pojawiał się i bohater z niższych warstw społecznych, i respektowano zasadę, że:

Inaczej ten, co ziemię rznie ostrymi pługi,

Inaczej, co dla zysku świat przebiega długi,

Inaczej mówi dworak w różne sztuki płodny.¹¹⁶ ..

W pojęciu „inaczej** tkwi jednak tylko postulat względnego przystosowania języka, a nie realistycznego odtworzenia, w czym kryć się mogło niebezpieczeństwo wykroczenia „szpetnym wyrazem**.¹¹⁶ Jasno sformułował rzecz Ludwik Kropiński:    „Gminowi zostaw

trefność.** ^m

Przekonanie o szpetocie „dowcipu** ludowego ujawnia się w powieści oświeceniowej i służy dydaktycznemu przeciwstawieniu tradycyjnej i reformowanej wsi. Krajewski. który w idylliczny sposób przedstawia wieś reformowaną, posłuży się potocznymi wyobrażeniami przy charakterystyce wsi tradycyjnej:

Patrz, braciszku [...], że niewiasty tutejsze są względem sąsiedzkich jak Europejczykowie wpośród czarnych Murzynów. Nędza i niedbalstwo około siebie czyniły je przedtem równie szpetnymi, jak ich dowcip [w znaczeniu espril]...¹¹⁸

Z tej obserwacji płynie postulat zaostrzenia dowcipu chłopskiego przez sztukę czytania. Jest to krytyka nie tylko sposobu, ale i treści myślenia chłopskiego. Idea przekształcenia mentalności chłopskiej przyświeca i Pani Podczaszynie, która „powiększywszy ich dowcip, odmieniła ich sposób myślenia*⁴.

Zawartość sądów potępiających dowcip chłopski jest złożona. Jest to przede wszystkim negacja folkloru jako poetyki antyklasycystycznej, jako kodeksn prawd społecznych, etycznych, wreszcie jako zbioru norm i praktyk kulturowych. Dlatego Krasicki, opisując dożynki, wykazał „całkowitą obojętność na folklorowo-widowiskową ich stronę**^1,9 i skorzystał tu ze starożytnej topiki, dlatego Kossakowski o wiejskim ceremoniale weselnym wspomni: „bawiła się wieś cała przez dni kilka opilstwem i ceremoniałami skromność i cnotę obrażającymi**.¹²⁰

Ale w XVIII wieku ten typ sądów nie był powszechnie podzielany, równie wyraźnie zarysowały się zdania opo-nentówy, o czym będzie mowa w dalszym ciągu.

GWARA JAKO ŚRODEK CHARAKTERYSTYKI .

Struktura ezopowa najsilniej oddziałała na dramat. Postać chłopska w komedii czy intermedium uzyskuje pewną reprezentatywność: model stroju, obyczaju, języka.j Problem reprezentatywności języka da się sprowadzić do dwu zagadnień: ogólnej budowy gramatycznej (idzie tu głównie o fonetykę, słownik, składnię) i lokalnego kolorytu.¹²¹

W pierwszym zakresie żyje tradycyjne przekonanie (potwierdzone później przez naukę), że lud nie zna pojęć abstrakcyjnych, to znaczy, posiada słownik niewiele wykraczający poza rzeczywistość zamkniętą w wiejskich horyzontach, sąd zaś formułuje w prostych zdaniach. Poeci dostrzegają czasem charakterystyczną gramatykę ludowej poezji opartą na paralelizmie (np. Kochanowski, Szymonowie, Kniaźnin, Karpiński). Słownictwo ludowe jest barbarzyńskie, nie polerowane na dworach, grube i sprośne.

46