DSCN0891

wsi

RI APOLOGIA I ROZUMIENIE

W

SB. APOLOGIAI ROZUMIENIE

O recepcji poezji Micińskiego

Warto isfka słów poświęcić dotychczasowym lekturom poezp cińs kiego, choćby dlatego, że różnią aię one od recepcji innych dzie pisarza Wobec dramatów, a jeszcze bardziej wobec powieści, krytyki wysuwała liczne zastrzeżenia, w poezji natomiast od początku do strzeżono zjawisko niezwykłe, wskazano odrębne miejsce tomu W mró ku gunazd na tle juz wyraźnie zarysowanej mapy poetyckiej Młodej Polski.

Przypomnijmy — w roku 1902 niekwestionowanymi wielkościami są Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Jan Kasprowicz, wyraźnie zazna cza się obecność Leopolda Staffa (debiut: Sny o potędze, 1901), a to-1 warzyszy im plejada indywidualności, dziś nieco zapomnianych, ale* wzbogacających pejzaz polskiego modernizmu, między innymi: Wa-cław Rolicz-Lieder, Franciszek Nowicki, Ludwik Szczepański, Bogu-j sław Adamowicz. Zenon Przesmycki (Miriam), Antoni Lange, Jerzy Żuławski, Kazimiera Zawistowska, bracia Brzozowscy. Na tym tle ■ Wmeoikm gwiazd przyjęto jako ważne wydarzenie artystyczne i oprócz dwóch głosów nieprzychylnych (Stanisława Zdziarskiego i Michała Janika) w recenzjach dominuje ton nie tylko życzliwy (jak to często bywa w wypadku debiutu), lecz entuzjastyczny.

. ^ Pojawił się „talent prawdziwy, głęboki i zastanawiający⁷⁵, pisał Adam Cybulski,²⁶ a Władysław Jabłonowski stawiał poezje Micińskie-gó obok utworów Kasprowicza, Żeromskiego, Przybyszewskiego i Wyspiańskiego.²⁷ W pierwszych wypowiedziach przeważa apołogia, entuzjazm Az do kulminacyjnego zachwytu Adolfa Nowaczyńskiego, który z całej twórczości epoki wiecznotrwałością obdarzył „chram strzelistej poezji Tadeusza Micińskiego”.²⁸

Słowo „chram” nie jest tylko poetyckim ozdobnikiem. Sygnalizuje te cechy poezji Micińskiego, na które krytyka młodopolska najczęściej zwracała uwagę: ekstatyczność, indywidualistyczny mistycyzm.

²⁸ „Tygodnik Słowa Polskiego" 1902, nr 22, s. 7.

W. -I (W Jabłonowski], „Ateneum" 1903, z. 1.

A. Nowaczyński, 0 Tadeuszu Micińskim, w: Wczasy literackie. Warszawa 1906, ■

s. 296

wizjonerstwo „Mocarz wyobraźni”, „bóg oszalały”²⁸ odkrywa — jak mocno podkreślano — całkowicie inny świat, świat duszy, daje „poemat duszowych otchłani”,⁹⁰ oderwany od prozy codzienności.

Jako najbardziej efektywny styl lektury krytycy proponowali współodćzuwanie. Triumf empatii poświadcza wskazówka Władysława Jabłonowskiego: „dzieła jego odczuje ten tylko, kto odczuje jego własną duszę i odtworzy w sobie jej życie”.*¹ Jedynie „współżycie duchów”³² pozwoli rozpoznać te nieokiełznane porywy fantazji czy. jak powiadał Nowaczyński, „przedstworzenny chaos”.⁹³ Właśnie „chaos” to słowo-klucz do młodopolskiej recepcji poezji (i całej twórczości) Micińskiego. Apologeci dostrzegali w „chaosie” moc wyobraźni, siłę ekspresji duszy. Przeciwnicy tej twórczości natomiast zarzucali po ecie, że me rejestruje on chaosu świata, lecz pada ofiarą chaosu własnej duszy.³⁴

Znamienne jednak, iż poza Stanisławem Baczyńskim nawet krytycy, negujący wartość powieści lub dramatów, wskazywali, iż poezje „zostaną w literaturze polskiej”.³⁵ Również najbardziej złośliwy wobec Micińskiego, enfant terrible ówczesnej krytyki, Józef Albin Her-baczewski, który zarzucał pisarzowi pustosłowie i mistyfikacje, przyznawał, iż „liryczne treny”, w przeciwieństwie do późniejszych utworów, miały jeszcze „mistyczny urok”.³®

Opinie Stanisława Brzozowskiego cechuje ambiwałencja. Krytykując wewnętrzną niezborność dzieła, autor Legendy Młodej Polski dostrzegał w twórczości Micińskiego ogromny wysiłek duchowy, me zawsze pomyślnie zrealizowane, ale wspaniałe możliwości.*⁷

Okres międzywojenny wprowadził nową perspektywę odbioru. Przede wszystkim podkreślano prekursorstwo Micińskiego wobec XX-wiecznych awangard. Jan Stur, krytyk i pisarz z kręgu poznańskich eks-

²⁸ W. Feldman, Współczesna literatura polska 1864-1918. Kraków 1985, t. 2, s. 74,66

³⁰    W. Jabłonowski, dz. cyt., s. 106.

³¹    Tamże, s. 103.

³²    8. Lack, Wybór pism krytycznych. Kraków 1980, s. 327.

³³    A. Nowaczyński, dz. cyt.

³⁴    Zob. S. Baczyński, Chaos i chaotycznoóć w poezji Tadeusza Micińskiego, „Prawda” 1911, nr 16-17, s. 17.

³⁸ J. Oksza, Szlakiem absurdu, w: Z literatury współczesnej. Warszawa 1912, s. 201. ³⁸ J. A. Herbaczewski, Mistyczna mistyfikacja, w: 1 nie wódź nas na pokuszenie, Warszawa 1911, s. 141.

³⁷ Zob. S. Brzozowski, Legenda    —'—- -