DSCN0893 (2)

I

Wgraj

Głównym kluczem nowszych interpretacji poezji Micińskiego jest „psychologia głębi” Carla Gustava Junga (zob. prace Prokopa i Gutowskiego). W monografii Prokopa można też znaleźć inne układy od-niesienia, na przykład proces przemian społecznej roli artysty na przełomie wieków. Główny jednak nurt interpretacji odsłania skomplikowaną psychomachię (walkę wewnętrzną), w której pierwszoplanową rolę odgrywają symboliczne przedstawienia Jungowskich archetypów; cienia, animy. magna mater. Prokop i Gutowski zgadzają się, iż po etycka psychomachia nie przynosi ostatecznych rozstrzygnięć (czyli dynamika wewnętrznego samorozpoznania nie tworzy — mówiąc językiem Junga - procesu indywiduacji, kształtującego pełną osobowość, Jaźń). Różnica stanowisk polega na tym, że Prokop dostrzega obecność psychomachii tylko w poezji Micińskiego, Gutowski nato

miast stara się udowodnić, iż psychomachia — nie rozstrzygnięta w po

■mhhhi

ezji - przybiera kształt procesu indywiduacji w późniejszych powieściach inicjacyjnych.

Związki Micińskiego z gnozą, o których napomykali wspomniani badacze, na pierwszy plan wysunął Jan Tomkowski w rekonesansowym szkicu Świat gnozy Tadeusza Micińskiego (1983).

Ten krótki przegląd wskazuje, iż przeszło czterdziestoletnia powojenna recepcja poezji Micińskiego stopniowo przekształciła apolo-gię w rozumiejący dialog. Kontakt z tą poezją może być nadal przygodą duchową w najlepszym znaczeniu, pobudzającą refleksję i wrażliwość: dowodem książka Ławskiego, będąca debiutem naukowym.

IV PIERWSZE PROJEKTY POETYCKIE

Poezja Micińskiego układa się wyraźnie w swoisty tryptyk: utwory wczesne, „odrzucone" przy konstruowaniu tomu; główne dzieło poety — tom VV mroku gwiazd (1902), zawierający również wiersze publikowane wcześniej (1899-1901) w czasopismach; wreszcie — utwory późniejsze, rozproszone, nie zespolone w nowym tomie (niektóre włączone do Nietoty).

Pisząc o wierszach „odrzuconych”, nie twierdzę, iż pisarz przy doborze utworów kierował się zawsze wyraźną motywacją. Nie możni wymierzyć proporcji świadomych decyzji i przypadku. Niektóre wief-

sze mógł uznać za próby zbyt błahe (np. [Ha, daremnie, daremnie...], [Kwiatuszki leśne...]) lub za mniej udane wersje już opracowanych motywów (np. Lucifer z „Nowego Słowa”). Zastanawia jednak pominięcie utworów niewątpliwie ważnych, w których można dostrzec wolę samookreślenia poety, wizjonera i „poszukiwacza Absolutu”. Pomijając poemat Łazarze (1896), który dokumentuje społeczne wyobcowanie artysty, a formą wiersza oraz ironiczną refleksją przypomina narrację poetycką Przerwy-Tetmajera (Pour passer le temps oktawą, 1897), należy zwrócić uwagę na trzy utwory: Modlitwa, Resurrecturi (obydwa publ. w 1899) oraz Zawierucha (1902). Każdy przedstawia zupełnie inną wizję świata. Ukazane w nich perspektywy pojawią się także w tomie poezji, ale w postaci nie tak czystej.

Modlitwa wyraża nie tylko „kryzys religijny”,⁴³ lecz odsłania-rów-nież — co wyjątkowe w poezji Micińskiego — możliwość jego przezwyciężenia w intymnym spotkaniu z transcendentnym Bogiem. Poeta używa formy modlitwy błagalnej (stosując regularny, zmącony tylko w trzeciej strofie, 11-zgłoskowiec). Zwątpienie, poznawcza niepewność, osaczenie przez determinującą człowieka naturę, bliskie gnostykom doświadczenie upadku w materię — to wszystko łączy się z intuicyj -nym poczuciem obecności jakiegoś ideału, nieokreślonej Transcendencji. W finale wiersza sytuacja błądzenia, zagubienia, charakterystyczna dla pesymistycznej poezji Młodej Polski,⁴⁴ ulega przebóstwie-niu w dialogowym spotkaniu z Bogiem. Bóg nie pojawia się tu ani w postaci demiurga-tyrana, ani jako koszmarny fantazmat, nie jest też nie rozpoznaną Tajemnicą (wersje te występują w tomie W mroku gwiazd). Objawia się jako życzliwy partner człowieka, proponuje mu zbawczą pełnię, jakby odpowiadał na ówczesne rozterki modernistów katolickich, którzy transcendencji Boga. wyrażanej w teologicz-no-dogmatycznych systemach, przeciwstawiali indywidualne poznanie Boga w doświadczeniu wewnętrznym, jedyne — ich zdaniem — autentyczne.⁴⁵ Bóg. rozmawiając z człowiekiem, godzi swąTranscen-

⁴ J. Prokop, Żywioł wyzwolony. Studium o poezji Tadeusza Micińskiego. Kraków 1978, s. 264.

⁴⁴    Zob. H. Filipkowska, Tułacze i wędrowcy, w pracy zbiorowej: Młodopolski świat wyobraźni, studia i eseje pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej. Kraków 1977.

⁴⁵    Zob. T. Lewandowski, Młodopolskie spotkania z modernizmem katolickim, w pracy zbiorowej: Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski, pod

_