DSCN1456

wą; brak pracy to brak konieczności pokonywania przeciwieństw, utrata obowiązków i praw (Bańka, 1990).

Już pierwsze badania nad bezrobociem, prowadzone w latach 30. w Marienthal, pod Wiedniem, wskazało szereg negatywnych skutków psychologicznych. Stwierdzono, że bezrobocie zwiększa niezadowolenie, obniża samoocenę oraz aktywność fizyczną i psychiczną, strukt uralizuje czas według wypłacanych świadczeń oraz zwiększa znaczenie motywów materialnych (Manek, 1991; Bańka 1993). Badania w Polsce zapoczątkował w 1933 roku B. Zawadzki (Zawadzki, Lazarsfeld, 1935) analizując 57 pamiętników bezrobotnych wyróżnionych w konkursie ogłoszonym przez Instytut Gospodarstwa Społecznego. Autorzy pamiętników podobnie jak bezrobotni z Marienthal odczuwali upokorzenie, bezsilność i degradację społeczną. Zawadzki wyróżnił trzy postawy bezrobotnych: złamanych, zrezygnowanych i niezłomnych. Konsekwencje psychologiczne w postaci symptomów depresji, osłabienia więzi społecznych oraz zmiany w hierarchii wartości są analogiczne do badań austriackich.

Wyniki aktualnych badań nad psychologicznymi skutkami bezrobocia są podobne do tych, które uzyskano ponad pół wieku wcześniej. Psychologiczne konsekwencje bezrobocia manifestują się niższą samooceną, pojawianiem się symptomów depresyjnych, kryzysem tożsamości oraz poczuciem gorszej sytuacji i mniej skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem (Manek, 1991; Domagała, 1992; Lipka, 1992; Retowski, 1995). Niższa samoocena osób bezrobotnych jest wynikiem indywidualnych doświadczeń i planów na przyszłość. Związek bezrobocia z poziomem samooceny w kontekście postawy wobec pracy ukazują badania (Wie-nefield, Tiegeman, 1994) młodych (15—17 lat) bezrobotnych. Samoocena była istotnie niższa w grupie bezrobotnych, dla których wartość pracy była duża, natomiast wśród osób, które nie ceniły pracy, samoocena pod wpływem bezrobocia nie obniżała się.

Związek między samopoczuciem a satysfakcją z pracy osób bezrobotnych potwierdzają wyniki podłużnych badań (Wanberg, 1995) osób bezrobotnych. Osoby, które po 9 miesiącach bezrobocia otrzymały nie satysfakcjonującą pracę miały równie złe samopoczucie jak w okresie bezrobocia. Samopoczucie polepszało się zaś, w grupie bezrobotnych podejmujących zatrudnienie zadowalające.

Podłużne badania (0'Brien, Feather, Kabanoff, 1994) śledzące przez parę lat losy absolwentów szkół średnich pokazują różnice między osobami bezrobotnymi i pracującymi. Wyniki potwierdzają że bezrobocie sprzyja pojawieniu się objawów depresji, obniża poziom satysfakcji życiowej, obniża zaangażowanie w protestancką etykę pracy oraz poczucie własnych kompetencji.