DSCN1832 (6)

I 11 świadczy o tym malowidło z Lubinia, weszły też do ikonografii fyn

kalanego PoczęciaI    ¹    •

W zbiorach polskich (Biblioteka Narodowa, SZ. 13, G. 2854, kolekcja v| sińskich) znajduje się interesujący przykład tego tematu. Jest to akwgf⁴ Jubilatio Triumphi Virginis Deiparae sub Urbano VIII, której autorem byj fi ques Callot. Rycina ta powstała w 1625 roku na zamówienie Etienne'a IMf z Nancy, jako ilustracja jego tezy doktorskiej Triumphales prerogative, • rimmaculśe Mśre de Dieu^{1 2 3}.

W górnej części tej kompozycji przedstawiono symbolicznie Boską nad Wcieleniem i wyborem Maryi na Matką Chrystusa⁴; pośrodku — orw triumfalny Królowej aniołów i ludzi, a na dole — zwycięstwo NiepokaW nad smokiem-szatanem. Triumf Maryi odbywa się na wozie w kształcie nuw zaprzężonym w lwa (Majestas), baranka (Amor) i feniksa (Jmmórfa/jfj Triumfatorce trzymającej lilię towarzyszą personifikacje cnót teologalny* Wiary, Nadziei i Miłości⁴. Obok wozu kroczy orszak postaci grających. lóżnych instrumentach, zaś z tyłu prowadzone są grupy spętanych grzesz ków — jeńców szatana. Przed tym triumfalnym pochodem, otwieranym pr^ dwa aniołki z pochodniami, ucieka lew — Edomitus furor (Poskromiona wścj* kłość). W strefie dolnej stoi na skrzydlatym smoku Niepokalana — Mulier /_0l> tis w hełmie i zbroi, która, walcząc z szatanem, długim krzyżem przebijaj zyk bestii. Otacza ją dwadzieścia jeden kobiet, prezentujących wybrane zd* nia z tezy Didelota⁵.

1.3.6. „Immaculata idealna” — najpopularniejszy wizerunek maryjny czasów nowożytnych

Uroczyste triumfy Maryi nie były już polemiką z przeciwnikami, lecz raczej dobitnym potwierdzeniem wiary w Niepokalane Poczęcie. Powszechność tej wiary, która wyrażała się w znacznym stopniu także poprzez częste podef mowanie tego tematu przez artystów, jest zadziwiająca, zwłaszcza że odpowiedni dogmat został ogłoszony przez Piusa IX w bulli Ineffabilis Deus dopierc w 1854 roku⁶. Było to ostateczna zwycięstwo doktryny, która o wiele wcz& niej zatriumfowała w sztuce. 1 Plastyka XVII stulecia stworzyła swój własny typ wizerunku Niepokalanej — najpopularniejsze obok Wniebowzięcia i h ronacji przedstawienie maryjne⁷. Powstawały wówczas kompozycje, któryct zadaniem nie była już dyskusja nad kwestią Niepokalanego Poczęcia, leci uczczenie Niepokalanie Poczętej⁸. Przestano na ogół otaczać Madonnę bi blijnymi symbolami⁹ ,* malowano ją bez Dzieciątka Jezus, często ze złożony mi'do modlitwy dłońmi; stojącą pośród nadziemskiego blasku, w pełnej chwale^{10 11}, jako adorowaną przez anioły „Immaculatę idealną"¹²¹ z Gołębicą nad głową*, nową Ewę z; wężem pod stopami. Tego typu przedstawienia rozpowszechnione były zwłaszcza w Hiszpanii, -gdzie powstała La Purisima Murilla^{12 13}. Francisco Pacheco w Artę de la Pintura (1649, r^Jpisał: ,.Należy malować Maryję w wieku 12-13 lat, jako bardzo piękną panienkę z dużymi oczami, cudownymi ustami i nosem, z różowymi policzkami, ze złotymi, rozpuszczonymi włosami, tak dobrze, jak tylko może to uczynić pędzel człowieka"¹²¹. Pictor Chri-stiunus eruditus Ayali dodawał: „Najświętsza Dziewica w tamtym pierwszym momencie, kiedy została ożywiona i uświęcona, nie była ubrana w strój cielesny, lecz. ozdobiona łaską i darami nieba. Zatem należy ją malować w białej i promieniującej sukni, haftowanej w złote kwiaty i w błękitnym płaszczu, szerokim i jak najwspanialszym"¹⁴.

Kardynat Federigo Borromeo w swym traktacie De pictura sacra wyrażał się podobnie o sposobie przedstawiania Niepokalanego Poczęcia: „Myślimy, że można malować młodą dziewczynę okrytą płaszczem, siedzącą w miejscu promieniejącym jasnością i otoczoną aniołami, które unoszą się wokół niej. Postaci Maryi i aniołów lekko-zarysowalibyśmy w cieniu, który rozświetlałby się-blaskiem spływającym z nieba i namalowalibyśmy w centrum tego blasku, lecz kreskami ledwie zaznaczonymi i niemal powietrznymi, Trzy Osoby Boskie"¹⁵?:

Takie właśnie idealne wizerunki malowali chętnie oprócz Murilla i inni artyści hiszpańscy i włoscy: Jusepe deJłibera^{16 17}r Francisco de Zurbaran¹⁰, Guido Reni¹⁸, Luca . Giordano¹⁸¹, Gioyanni -Battista-Tiepolo¹**. Podobne kompozycje — dzieła twórców zwykle nie znanych z nazwiska, powstawały również masowe w Polsce pod koniec XVII, a zwłaszcza w XVIII stuleciu. Spotyka się je w słynnych świątyniach i klasztorach (np. obraz w klasztorze Jasnogórskim

85

1

jającym po drodze Palais de Jesse i Palais Virginal, znalazł się wóz ze sceną Zwiasto wania, ciągnięty przez jednorożca oraz: aniołowie, sztuki wyzwolone i cnoty, a z tyk — uwięziona Wenus u jej czcicielki (Mdlę II, il. 159, 160; V1 o b e r g, op. cit., s. 98 Holi, op. cit., szp. 359).

K n i p p i n g, op. cit., t. 1, s. 60.

2

Lepi ci er, op. cit., s. 310.

3

# Ibid., s. 311.

4

¹¹⁴ Ibid., $. 311-312..

5

Ibid., s. 312.

6

Tę właśnie definicję dogmatyczną podaje Breviarium Fidei. Kodeks doktryno-¹ nych wypowiedzi Kościoła, oprać. J. M. Szymusiak, St. Głowa, Poznań 1964, s. 329.

7

u* Re a u, op. cit., t. 2, II Nouveau Testament, Paris 1957, s. 82; Fournśe, of cit., szp. 343.

8

**• Beissel, op. cit., s. 262.

9

ul Ibid.; Lćpicier, op. cit., s. 113; Trens, op. cit., s. 165.

10

   B e i s s eI, op. cit., s. 262- 263; T re nś, op. cit., s. 165; M a 1 e III, s. 47.

11

   Terminu'tego używa Lepi ci er, op. cit.,- s. 113. .

12

¹²f F o.u.r n e e, op. cit., szp. 343.

13

   Cytat wg tłumaczenia francuskiego — Lepi ci er, op. cit., s. 113: „U łaut peindre cetle Seńora dans la fleur de l'age, de 12 a. 13 ans, comme une nina tres belle, avec jolis yeux graves, une bouche et un nez faits a męryeille, de joues roseś, de Ir es beaux cheveux rśpandus, couleur ot, enfin aussi blen que le peut le pinceau d'un homme."

14

   Cytat wg Trensa, op. cit., s. 171: „La Sacratlssima Virgen en aąuel primer instant e en que fu& a ni mado y santllicadd plenisamente no fue vestada eon alguna yestidura e adorno corporal, sine adornada de gracia y dones celestiales. Pintesole, piies, eon una t unie a blanca y reśplondecienfe, boidada, si asi se ąuiere, eon flores de oto, y eon manto ceruleó, ancho y brillante cuanto sea posible". . .

15

¹¹⁷ Cytat wg tłumaczenia francuskiego — Lćpicier, op. cit., s. 111: „Nous pensons qu'on peut peindre une Jeune filie couverte de son volle, assise dans un lleu resplendissant de darte et environće d'anges gul volent autour d'elle. Nous ferlons la figurę de la Vterge et ceNes des anges Jśgerement dessinćes dans une ombre, qui s'illuminerait par une darte descendus du ciel et nous peindrions au milleu de cette darte, mais avec des traits tres peu marquees et presque aśrieńs, les trois Personnes divinesⁿ.

16

Obraz z 1635 r. z kościoła Augustianów w Salamance (R e a u, op. cit., s. 82).

17

¹²² Obraz z 1661 r., Budapeszt, Muzeum Sztuk Pięknych (K. Ga ras, Paintings in the Budapest Museum of Plne Arts, Bu da post 1977, s. 128).

18

wo obraz z XVII w., S. Biagio w Forli (Beissel, op. cit., s. 263, ii. 122; Ł£-picie r, op. cit.; s. i 14, pl. XI).

im Obraz z XVII w:, Florencja, Galeria Pltti (Beissel), op. cit., s. 267; L 6p i -cier, op. cit., s. 114, pl. XII).

i** Obraz z XVIII w., Madryt, Prado (Lópi c i er, op. cit, s. 115, pl. XIII).