DSCN1972 (4)

PTAKI POLSKI 00 A DO Z

Rzą& szpr aste (Falconiformes)

Szponiaste ciągłe jeszcze potocznie nazywa się ptakami drapieżnymi. Biolodzy postanowili zmienić ogólnie zna-na nazwę -Ptaki drapieżne¹’ na „szponiaste”. gdyż ich zdaniem, drapieżne-pod względem sposobu zdobywa-nśa pokarmu - są niemal wszystkie ptaki świata. Szpo-niaste. znane dotychczas wszystkim jako ptaki drapieżne. mają rzeczywiście niezwykle długie i ostre, szpony, co wyróżnia je spośród innych rzędów ptaków. To wta-śnie szpony, a nie dziób służą im do atakowanja i uśmiercania zdobyczy. Schwytaną ofiarę jedynie dobijają dziobem. Każdy, kto miał bezpośredni kontakt z pustułką łub młodym btotniakiem, na pewno przekonał się. jak ostre są ich szpony i z jaką siłą wbijane w ciało. Zmiana nazwy z .ptaków drapieżnych” na .szponiaste” nie jest jedyną zmianą w systematyce tego rzędu. Okazało się. że zaliczane dawniej do tego rzędu kondory, nazywane sępami Nowego Świata, są bliżej spokrewnione z bocianami niż jastrzębiami, więc wydzielono je do osobnego rzędu kondorowych (Cattiartiformes). Rząd szponiastych dzieli się na dwa podrzędy jastrzębiowców i sokołowców. Wśród jastrzębiowców wyodrębnia się rodziny; rybołowów. jastrzębiowatych i sekretarzy, a wśi'ód sokołowców tylko jedną rodzinę - sotołowatych z podrodziną karakar i sokołów. Pewnie minie jeszcze sporo czasu, nim wszyscy przyzwyczaimy się do tych zmian. Sam używam zarówno nazwy „szponiaste". jak i .ptaki drapieżne", więc bardzo proszę o wyrozumiałość tak specjalistów systematyków, dla których nazwa .ptaki drapieżne” jest archaizmem, jak zwyczajnych miłośników ptaków, którym nazwa .szponiaste" wydaje się zbędnym neologizmem.

Rodzina: rybotowy (Pandionidae)

Rybołów - Pondion hołioetus (Linnaeus, 2758)

Rodzina: jastrzębiowate (Aecipitridae)

Kanią ruda - MHvus ouhns (Lmnaeus, 1738)

Kania czarna - Mibrus migrorts (Boddaert. 1783)

Gadożcr - Ckcoetus gokion (Gmefin, 1788)

Bieftfc - HoOoeetus oibkiHo (Linnaeus. 1758)

Błotniak stawowy - Ocua aewgfnosus (Lkmaeus. 1758) Błotniak zbozowy- Ckuts cyonous (Lmnaeus, 1766) MoOuakłąkowy - Cktmpygargos (Lmnaeus. 1758) jastrząb - Acopktr gentiks (linnaeus. •.758,’

Myszołów - &awMw|óMiał. 17581 Myszatow włochaty - Śoaeo łagopus (Pwnoppidan. 2763) Orzełprzedm - Aq*ita rtryuiut flinaaeus, 2738)

Orlik krzykliwy - pomorioo Ci. Brehm, 2832 Orbk gmOodzioOy - Apatie dango Paiias. 2811 Orzełek - uHma** pcmreiir di. taefin, 2788)

Rodzina: sokołowate (Fakorndae)

Puttufca - Falco tkmuncuśas lkmaeus. 1738 Kobuz - Foko utóóutea Umaeus, 2738 •Lubczyk - Foko mspertinus Linnaeus. 1766 Sokół wędrowny - Foko paegrmos Twista U. 1772 Drzemka - foko coiumbaaus linnaeus. 2738

Rząd: żurawśowe (Gruiformes)

Do rzędu żurawlowych zalicza się aż 12 rodzin ptaków, które mimo wielkiej różnorodności łączy to. że ma ją więcej cech wspólnych ze sobą niż z innymi rzędami. Z naszej awifauny do rzędu żurawlowych należą tylko trzy rodziny: żurawi, chruścieli i dropi, przy czymte ostatnie^ już u nas wymarty Żurawie na szczęście stopniowo zwiększają swoją liczebność, a los przynajmniej kilku gatunków chruścieli zależy od zachowania w naszym kraju nieużytkowanych mokradeł, dzikich łąk i bagien. Najbardziej znanym w Polsce przedstawicielem żurawio-wych jest oczywiście żuraw, ale z pewnością najczęściej widywanym jest łyska. Wśród żurawiowych są ptaki za.-, mieszkające tereny otwarte i niestroniące od przestrzeni niezapewniających kryjówek- jak choćby żyjące na stepie dropie i chętnie pojawiające się na otwartejjwo-. dzie łyski. Większość z nich żyje jednak w ukryciu,^ przykłady takahe i weki z Nowej Zelandii dowodzą, że nawet w miejscach zamieszkanych przez ludzi mogą żyć gatunki uważane przez dziesięciolecia za wymarłe.

Rodzina: chruściele (Rallidae)

Wodnik - Ra Hus oęuatkus Linnaeus. 2758 Derkacz - Crex crex (Linnaeus. 2738)

Zielonka - Po rżana pana (Scopoii. 2769)

Karliczka - Pomna pusiBa (Pallas, 1776)

Kropiatka - Pomna pomna (Linnaeus, 2766)

Kokoszka - GalUnula chloropus (Linnaeus, 1738) tyska - Falka otrą Linnaeus. 1738 Wspólną cechą wszystkich chruścieli jest to. że łatwiej je usłyszeć, niż zobaczyć. W sezonie lęgowym samce nieustannie wydają wielokrotnie powtarzane donośne dźwięki, czasem zaskakująco brzmiące. Ich ciało, zwykle niewielkich rozmiarów, jest silnie bocznie spłaszczone. a kręgosłup bardzo elastyczny.'Dzięki tym cechom np. derkacz lub wodnik mogą przeciskać się przez gąszcz traw czy nadwodnych roślin, nie poruszając pędów, co porAala im umknąć wykrycia przez ewentualnego drapieżnika. a także prysznica z kropel rosy. Upierzenie chruścieli sprawia wrażenie krótkiego i sztywnego, ale w rzeczywistości jest bardzo obfite i złożone ze stosunkowo długich piór. Zachodzą one na siebie i tworzą warstwy, najlepiei chroniące ciało przed wilgocią. Pióra są poza tym nieprzemakalne, gdyż doskonale nasączone tłustą wydzieliną gruczołu kuprowego.

Po przylocie na lęgowiska nasze chruściele odbywają gody. a zaraz potem pierzą s<ę, przy czym wszystkie lotki tracą jednocześnie, co na okres kilku tygodni doz ba-— wia je zdolności iotu. Latanie nie jest im jednak potrzebne w sezonie łęgowym. w tym czasie żyją jak piechurzy, unikając orapieżników dzięki skrytemu trybowi Życia i ostrożności. Dopiero jesienią zaczynają znowu latać 1 odbywają długie nocne wędrówki. Zaskakujące przy tym jest to. że niećwiczone przez kilka miesięcy mięśnie poruszające skrzydłami okazują się dostatecznie sprawne, by umożliwić tym drobnym ptakom wielogodzinne conocne loty. Dzięki dalekim wędrówkom chruściele zasiedliły wiele oceanicznych wysp, osiedliły się na nich na stałe i stopniowo utraciły zdolność latania. Skolonizowanie takich wysp przez ludzi i towarzyszące im koty oraz szczuty dla wielu gatunków okazało się więc fatalne w skutkach. Mniej więcej to% spośród około 240 gatunków chruścieli wymarto w czasach nowożytnych. a 20% jest dziś zagrożonych wymarciem.

Rodzina: żurawie (Gruidae)

Żuraw - Grus grus (Linnaeus. 2738)

Najbardziej charakterystycznymi cechami wszystkich 13 gatunków żurawi są: prawie pionowa postawa ciała, długie nogi i dość długi dziób, a także odbywanie dorocznych spektakularnych wędrówek, podczas których nieraz ogromne stada formują charakterystyczne klucze. Jeden z greckich mitów tłumaczy nawet powstanie pisma tym, że Hermes, zauroczony kluczami wędrujących żurawi. kreślił je na piasku. Charakterystyczną cechą ptaków z tej rodziny jest także ich donośny klangor- hejnał . wykrzykiwany w czasie wędrówek, zlotów i przez pary w rewirach lęgowych. Zawdzięcza on swoje brzmienie i siłę specyficznej budowie mostka żurawi. Tchawica wnika do puszkowatej struktury kostnej mostka i zanim ją opuści, tworzy rozległą pętlę. Dzięki temu głos wydobywający się z krtani dolnej zostaje wzmocniony w puszce rezonacyjnej mostka, wspomaganej przez system worków powietrznych, i opuszcza gardziel żurawia jako potężny i donośny klangor. Żurawie w kontaktach partnerskich i podczas wychowywania młodych cicho buczą i gruchają do siebie głębokim głosem, dobywającym się jakby z brzucha i słyszalnym tylko z bliska.

W związku z tym. że są to ptaki duże. zamieszkujące rozległe, zaciszne rewiry na mokradłach i moczarach, nie dziwi fakt, że większości gatunków zagraża wymarcie. Ludzie coraz mniej miejsca pozostawiają tym okazałym ptakom. Żurawie dzięki swym spektakularnym wędrówkom i godom trafiły wszędzie tam. gdzie występują, do mitów i legend, są malowane, rzeźbione i czesane. Trudno wręcz wyobrazić sobie chińskie lub japońskie ceramiki czy malowidła bez motywu żurawi mandżurskich. Trudno też sobie wyobrazić polskie mokradła i łąki bez klangoru naszych żurawi.

Rodzina: dropie (Otididae)

Drop - Otis tardo Linnaeus, 2738 Dropie są mieszkańcami otwartych równin Eurazji, Afryki i Australii. Największy z nich, afrykański drop olbrzymi, zwany też kori. osiąga masę 19 kg. czyli prawie tyle co łabędź. Podobnie jak u innych typowo poligamicznych gatunków samice dropi są 2-3 razy lżejsze od samców. Na świecie żyje 25 gatunków i u wszystkich występuje wyraźny dymorfizm płciowy. U nas do początku XX wieku gniazdowały strepety i dropie. Te pierwsze wymarty w granicach współczesnej Polski na początku XX wieku, a drugie pod jego koniec.

Rząd: siewkowe (Charadriiformes)

Ten bardzo bogaty w gatunki rząd został podzielony na trzy podrzędy. siewkowców (Charadrii), mewowców (Lari) i alk (Ąlcae). obejmujących łącznie 18 rodzin. W Polsce gniazdują tylko przedstawiciele siewkowców (5 rodzin) i mewowców (2 rodziny). Ptaki z poszczególnych rodzin siewkowych mają tak charakteiystycznewygląd, budowę