DSCN2022 (3)

by takie jak systemy ekonomiczno-społeczno-polityczne, które albo wspomagają, albo opóźniają postęp.

Choć teoria kapitału ludzkiego wywołała wielkie zainteresowanie społeczne, to jednak trudności wiążące się z koniecznością pomiarów wpływów oświaty na jakość i produktywność siły roboczej okazał) się tak wielkie, że znacznie osłabiły początkowy entuzjazm i wiarę w sens rozwoju oświaty jako przede wszystkim dobra inwestycyjnego. Okazało się. że tak rozumiany rozwój oświaty (szkolnej) tworzy więcej problemów niż ich rozwiązuje. Wpływ ośw iaty na zmiany społeczne me okazał się jcdnoczynnikowy.

W innych badaniach zaczęto doszukiwać się związku między po-stępem a oświatą nieformalną (Educalional ulternathes... 1975)

Z kolei wielu przedstawicieli nauk społecznych wyrażało pogląd, ze oparcie się na ekonomii wzrostu lub teorii politycznej może bardziej pomóc u zrozumieniu relacji między postępem a oświatą niż nawią-zywanie do takich ideologicznie pow ikłanych konstruktów. jak modernizacja czy teoria kapitału ludzkiego (Tibbs 1973. s. 199-266).

Nieprzydatność tych obu teorii do przewidywania rozwoju wydarzeń w krajach Trzeciego Świata, jak również ograniczona ich przydatność u krajach uprzemysłowionych, doprowadziły do rozwoju badań, których podstawą były bardziej radykalne teorie rozwoju społeczno-gospodarczego. Wielu badaczy próbowało stosować różne wersje teorii marksistow skich lub znalazło się pod wpływ em tych teorii (Bowles i Gintis 1976; Amove 1982; Altbach 1971; Altbach i in !978|; inni zdecydowali się na zastosowanie teorii zależności lub teorii wyzwolenia.

Teoria zależności opiera sic na założeniu, że rozwój i niedorozwój są zjawiskami skrajnymi tego samego procesu. Niedorozwój jednego społeczeństwa czy całego regionu jest zw iązany z rozw ojem innego. Istnieje przyczynowy /wiązek między rozwojem metropolii a społeczeństw peryferyjnych czy satelickich. Jest to proces historyczny t przynajmniej niebczpośrednio intencjonalny.

Intelektualne podłoże teorii zależności można wywodzić od Marksa teorii eksploatacji proletariatu przez burżuazję ora/ Lenina teorii imperializmu Nowoczesną rekonstrukcję tych teoni chyba najlepiej przedstaw ił Paul Baran (1957). Ląc/y on niedorozwój ubogich krajów

/ kapitalizmem krajów zachodnich i przedstawia oba te procesy jako relację przyczynowo-skutkową.

Zgodnie z teorią zależności, transfer surowców może następować w ro/ny sposób poprzez stosunki kolonialne i ncokolonialne ora/ działalność korporacji wielonarodowych. Teoria zależności stanowi rozwiązanie alternatywne w stosunku do teorii rozwoju kapitalistycznego. Odrzuca ona linearną i progresywną politykę rozwoju na rzecz czynników zewnętrznych, które powodują uzależnienie krajów biednych od bogatych. Nie oznacza to wcale, że bogate kraje bezpośrednio zajmują się uciskiem krajów uzależnionych. Może to robić w ich imieniu elita administracyjno-gospodarcza krajów zależnych, zwana Jumpenburżuazją" (Frank 1972).

Część badaczy jest zdania, ze oświatowe realia w krajach Trzeciego Świata zostały ukształtowane w pewnym stopniu przez dziedzictwo kolonializmu, przez formy wzrastającej ekonomicznej i kulturalnej zależności, czego wynikiem jest pozycja tych krajów: niektóre są w „środku" rozwoju, inne zaś na „peryferiach" tego, co się dzieje w święcie (Zachariah 1979. s. 23).

' t«

'•V* >mu i «l i

• V ó*;

Inni badacze zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej byli zdania, ze międzynarodowa struktura kapitalizmu umieściła Trzeci Św iat w’ sytuacji zależności i że ma to wpływ na wszystkie zjawiska w społeczeństwie, włączając w to oświatę (Cardoso. Faletto 1969; Dos Santos 1970; Cardoso 1977). W poglądach tych przewija się wspólny wątek. Zakładają one, że polityka i praktyka oświatowa są zdeterminowane przez siły poza państwem, ze realia ośw iatowe Trzeciego Świata są kształtowane w części w wyniku nieuniknionych relacji pomiędzy państwami centralnymi a peryferyjnymi na świccie.

Fala krytyki nic ominęła również teorii zależności. Uważano, ze zbyt mocno akcentuje rolę czynników zewnętrznych, a nie docenia wewnętrznych czynników rozwoju. I tak, na przy kład w odniesieniu do Ameryki Łacińskiej niezasadne jest wiązanie niedorozwoju / kolonializmem ani z kapitalistycznym sposobem produkcji (Booth 1975) Warto również odnotować i taki pogląd, że inwestycje zagraniczne, handel i pomoc gospodarcza pobudzają wzrost gospodarczy jedynie na krótką metę w uzależnionym kraju (Bornschier i m. 1978, ^s- 651-683). Nie wzięto również w badaniach pod uwagę faktu.