DSCN2044 (3)

takiej wiedzy czy umiejętności, którymi dysponuje nauczyciel, które okazałyb) się skuteczne w ka/dej klasie szkolnej, przez cały ck trwania procesu nauczania i uczenia się. Są jednak pewne wspólne zachowania nauczycieli, które można by nazwać zasadniczymi umiejętnościami nauczycielskim. Składają się na nie czynności zawodowe. które podlegają stosunkowo niewielkim zmianom w zależność od kontekstu, celów nauczania, potrzeb uczniów itp. Do umiejętności takich możnaby zaliczyć właściwą organizację umożliwiającą maksymalne wykorzystanie czasu. Wielokrotnie potwierdzane wyniki badań wskazują, ze osiągnięcia szkolne uczniów są zw iązane z ilością i odpowiednim rozłożeniem czasu pośw ięconego na naukę (por. Fi-sher i in 1978). Na czas nauki składąję się trzy elementy:

czas dany do dyspozycji uczniom, by pracowali nad określonym tematem.

czas. który rzeczywiście uczniowie pośw ięcają na naukę, właściwy wybór tematów nauki, który jest miarą sukcesu lub niepowodzenia przy' egzaminach (por. Fisher i in. 1978).

Samo zwiększenie czasu nie wystarczy. Konieczne jest rozpoznanie potrzeb uczniów i dostosowanie do nich zarówno trudności materiału. jak i tempa pracy. /. badań nad osiągnięciami szkolnymi wynika, ze optymalny poziom prawidłowych odpow iedzi w klasie szkolnej powinien wy nosić około 75%. a poprawność zadań wykonywanych w ławce szkolnej pow inna oscylować w granicach 90-100 > dla większości uczniów (por. Rosenshine 1983, s. 335-351).

To jak czas jest wykorzystywany jest sprawą ważniejszą niż rzeczywista liczba minut, którą nauczyciel ma do dyspozycji w ciągu lekcji. Okazuje się. ze nawet półtoragodzinna różnica w długości dnia szkolnego, czy tez różnica w długości lekcji w szkole średniej (od40 do 55 minut) nic mają związku z osiągnięciami szkolnymi uczniów (por. Stallings 1975; Ncedels. Stayrook 1979).

Jak w spomniano, z ekonomią czasu ściśle łączą się umiejętności organizacyjne kierowania klasą szkolną. Każdy nauczyciel musi jc w sobie wykształcić. Bywa to niełatwe nic tylko dla początkujących, ale i dośw iadczonych nauczycieli. Zarówno w szkole podstawowej jak i średniej problem stanowi dyscyplina (por. Yeenman 1984. s 143 178). Dane z badań potwierdzają, że pewne zabiegi mogą wpływać mobilizująco na uczniów lub zwiększają koncentrację uwagi. Inne mogą prowadzić do rozkojar/.enia, braku dyscypliny, „przesiedzenia lekcji” (por. Emmer i in. 1980, s. 219-231).

1 badan wynika, że istnieją przynajmniej dwa poglądy na temat sposobów kierowania klasą szkolną. Jeden podkreśla skuteczność poddania uczniów zewnętrznej kontroli. Opracowano wiele bardziej i mniej skutecznych sposobów opanowania niesfornych i trudnych uczniów (por. Brothy 1983. s. 265-286). Drugi pogląd zasadza się na założeniu, ze należy tak organizować nauczanie i uczenie się. by zapobiegać powstawaniu problemów związanych z utrzymywaniem dyscypliny. Postuluje się np. taki dobór materiału nauczania, który' uwzględnia zdolności i zainteresowania uczniów. Zabiega się o stworzenie w klasie klimatu sprzyjającego uczeniu się i satysfakcjonującego oceniania osiągnięć uczniów (por. Kounin 1970). Lepsze wyniki zostały osiągnięte nie dlatego, że pewni nauczyciele wiedzieli jak utrzymać dyscyplinę, gdy następowały przykłady jej załamywania, ale dlatego, że nie dopuszczali do jej rozprzężenia.

Sprawy dyscypliny mogą być jednym ze składników programu nauczania opracowanego przez nauczyciela przed rozpoczęciem pracy z klasą. W badaniach stwierdzono m in., że dobrzy nauczyciele: -opracowują zasady i procedury’ prowadzenia klasy zanim rozpoczną naukę na początku roku szkolnego i przekazują ją swoim uczniom.

jasno określają kary i nagrody za niew łaściwe i właściwe zachowanie.

dokładnie obserwują zachowanie uczniów w szkole i poza nią. szybko interweniują, gdy dostrzegają przejawy niewłaściwego zachowania.

wyznaczają uczniów , którzy odpow iadają za jakość nauki u klasie.

- dbają o to. by materiał był dobrze wyjaśniony i przećwiczony zanim jest sprawdzany (por. Emmer i in. 1980. s. 219-231).

Trzy kwestie związane / klasą szkolną wydają się szczególnie istotne, choć nie zawsze znajdują właściwe miejsce w programach kształcenia nauczycieli.

Po pierwsze: organizac ja przestrzeni w klasie oraz planowanie lekcji. Wykorzystanie przestrzeni w klasie, powinno ułatwić kontrolowanie za-

117