DSCN2050 (3)

Ola roślin lądowych bardzo ważnym problemem jest gospodarka wodna pobieranie dostatecznej ilości wody z podłoża i zapobieganie nadmiernej jej utr;,J_c w wyniku transpiracji. czyli parowania z powierzchni rośliny. W budowie typów. skórki organów pędowych (łodyg, liści, kwiatów i owoców) rosnących w środowi^ pow ietrznym występuje szereg cech powodujących ograniczenie transpiracji. Zcwnę. trzne ściany komórkowe są zwykle grubsze, a ich warstwy pod po wierzch mowę czę_s. jo zawierają kutynę. Ponadto na powierzchni komórek występuje dodatkowo kuty. na w postaci warstwy zwanej kutykulą (rys. 2.40 i 4.23). W skutynizowanych ścianach obok kutyny mdże występować wosk niekiedy w takich ilościach, że wydziela, ny jest na zewnątrz i tworzy na powierzchni kutykuli szary nalot, jaki spotykamy n_a powierzchni niektórych organów roślinnych, np. na owocach śliwy lub winorośli.

---kutykulą

Rys. 4.23. Budowa typowej skórki organów nadziemnych

Dyfuzja pary wodnej przez skutynizowane i okryte kutykulą ściany komórkowe skórki równa się praktycznie zeru. To samo dotyczy wymiany innych gazów, tlenu i dwutlenku węgla, niezbędnych w procesie oddychania i fotosyntezy. Transpiracja jest w pewnym stopniu także procesem niezbędnym, gdyż stwarza w roślinie siły ssące, które pozwalają na intensywniejsze pobieranie wody z podłoża, a wraz z nią soli mineralnych niezbędnych do wzrostu i rozwoju. Transpiracja oraz wymiana innych gazów, a także regulacja tego procesu są możliwe dzięki istnieniu w skórce specjalnych urządzeń, zwanych aparatami szparkowymi. Typowy aparat szparkowy składa się z dwóch komórek szparkowych, różniących się od innych komórek skórki kształtem, obecnością chloroplastów oraz tym, że zawierają one specjalnego typu zgrubienia ścian, które umożliwiają im zmianę kształtu przy zmianach turgoru. Pomiędzy komórkami szparkowymi występuje przestwór międzykomórkowy, zwany „szparką lub otworem (porem) szparkowym, który przy zmianie kształtu komórek może się powiększać, zmniejszać lub zanikać. Zmieniając stopień rozwarcia szparki roślina może regulować wielkość transpiracji i wymiany gazowej ze środowiskiem.

Najczęściej spotykany typ aparatu szparkowego to dwie komórki szparkowe, których części ściany graniczące ze szparką są grubsze niż znajdujące się po stronie przeciwnej. Oglądane z góry komórki te mają kształt fasolowaty, na przekroju poprzecznym zaś komórki lub ich wnętrza mają zarys trójkątny (rys. 4.24). Gdy w komórkach zwiększy się turgor, cienkie części ściany aparatu szparkowego rozciągają się dzięki większej ich elastyczności. Wskutek tego kształt komórek staje się bardziej „wygięty” i otwór szparkowy powiększa się. Przy spadku turgoru jest przeciwnie, komórki szparkowe wyprostowują się i szparka się zamyka.

komórki przyszpcr«.c«vę

Rys. 4.24. Aparal szparkowy typu Amaryllidaceae. A, B — widok z góry szparki otwartej (A) i zamkniętej (B); C — przekrój poprzeczny, D — schemat przestrzenny pokazujący widok aparatu szparkowego z góry i jego przekrój poprzeczny

komórki szparkowe

A

Rys. 4.25. Aparat szparkowy traw. A — widok z góry szparki zamkniętej, B — otwartej, C — przekrój poprzeczny przez cienkościenną i D — przez grubo-ścienną część aparatu (A i B wg I-I ej no wieża)

W innym typie aparatu szparkowego, charakterystycznym dla traw, występują dwie komórki wydłużone, mające cienką ścianę na obu końcach, a grubą pośrodku (rys. 4.25). Przy wzroście turgoru cienkie, elastyczne ściany na końcach komórek szparkowych rozciągają się, tak że te końce komórek rozdymają się jak baloniki.

135