DSCN2066 (3)

Łodygi i liście stanowią organy w e g e t a t y w n c pędu, których zadanie p,,^ ga na utrzymaniu przy życiu, odżywianiu i rozwoju pojedynczego osobnika rośliny Niekiedy mogą też one brać udział w rozmnażaniu, jest to jednak zawsze roznni;_r>.j' nic bezpłciowe, zwane w tym przypadku rozmnażaniem wegetatywnym. Kwiaty natomiast są organami generał y w n y m i. służącymi do rozmnażania płciow_c. go. którego wynikiem jest wytworzenie owoców i nasion.

Pąki

Osie pędów zakończone są na szczytach merystemem wierzchołkowym, który składa się ze stożka wzrostu oraz wytworzonych u jego podstawy zawiązków liści i pędów bocznych (rys. 4.54. 4.55). Okrywę merystenni tworzą starsze zawiązki liści, a niekiedy liście przekształcone w łuski. Mcrystem wraz z okrywą nosi nazwę pąka.

Ze względu na położenie wyróżnia się pąki wierzchołkowe i boczne. Pąk wierzchołkowy znajduje się na szczycie pędu i jest miejscem, w którym odbywa się wzrost pędu — jego stożek wzrostu produkuje bowiem stale zarówno nowe tkanki łodygi, jak i nowe liście. W miarę jak w stożku wzrostu powstają nowe zawiązki liści, starsze, stanowiące zewnętrzną okrywę pąka. odchylają się i ustawiają względem łodygi skośnie lub poziomo.

stożek wzrostu

młody liść

zowiązek

llŚClO

zawiązek pqka pochwinowego

Rys. 4.55. Pąk liściowy zmienione)

(wg Slrasburgera,

Zawiązki pąków bocznych powstają — podobnie jak zawiązki liści — w pąku wierzchołkowym u podstawy stożka wzrostu (rys. 4.54, 4.55). Ich położenie jest ściśle związane z położeniem liści, jedynie u niektórych paprotników nie zawsze ten związek występuje. U roślin nasiennych regułą jest występowanie pąków bocznych w kątach liści, przy czym pachwiną liściową lub kątem liściowym nazywamy górny kąt pomiędzy nasadą liścia a łodygą (rys. 4.54). Tak umiejscowione pąki boczne nazywane są też często kątowymi lub pachwinowymi.

Pąki boczne stanowią zawiązki bocznych odgałęzień pędu. Jednakże, pomimo obecności pąków bocznych lub przynajmniej ich zawiązków w pachwinie każdego liścia, wiele pędów tworzy tylko nieliczne odgałęzienia lub nie tworzy ich w ogóle.

, ki różnią się bowiem aktywności.) rozwojową, a niektóre nic przejawiają akfywno-!'! zrostowej w ogóle, lecz pozostają w stanic spoczynku. Takie nieaktywne paki „■i/ywainy spoczynkowymi lub śpiącymi.

Występujący u większości roślin spoczynek piycw;iżaj;jccj liczby paków bocznych cpowr/Jowany . lyin. że aktywny pak wierzchołkowy wywiera hamujący wpływ na ich rozwój Zjawisko to nazywa sic Joininucjil wierzchołkowa, której rośliny zawdzięczaj!) pokrój polegający na występowaniu bardzo wyraż-• _osj głównej i ograniczonej liczby osi bocznych. W przypadku usunięcia lub ir.zkodzenią wierzchołka j_cgo hamujący wpływ również zanika, następuje aktywacja rozwoju jednego lub więcej pąków boczny en , z czasem przeważnie odtworzenie nowej osi głównej na przedłużeniu osi dawnej. Badania doświadczalne wykazały, że kontrola rozwoju pąków bocznych przez wierzchołek pędu głównego związana jest z hormonem auksyną wytwarzaną w mcrystcmic wierzchołkowym i młodych liściach Auksyna transportowana jest z wierzchołka pędu ku jego podstawie, hamując po drodze rozwój pąków bocznych, które na len hormon są bardzo wrażliwe.

Pąki, w których zawarte są tylko zawiązki organów wegetatywnych pędu. nazywają się I i ś c i o w y m i. W pąkach mogą też się tworzyć zawiązki kwiatów mówimy wtedy o pąkach kwiatowych, albo też zawarte są w nich niekiedy zawiązki liści i kwiatów — wtedy nazywamy takie pąki mieszanymi.

Delikatne mcrystematyczne tkanki stożka wzrostu i zawiązki organów osłonięte są w pąku okrywą z zawiniętych dokoła nich liści. Są to zwykle starsze zawiązki normalnych liści, mające także jeszcze stosunkowo delikatną budowę. Okryte nimi pąki nazywamy nagimi. W pewnych przypadkach liście okrywające pąki spoczynkowe przekształcają się w sztywne, skórzaste łuski pąkowe. Takimi łuskami, chroniącymi wnętrze pąka przed uszkodzeniami mechanicznymi i gwałtownymi zmianami temperatury, okryte są na przykład pąki zimowe większości roślin drzewiastych naszego klimatu, u których liście zrzucane są jesienią, a zawiązki nowych zimują w specjalnych pąkach spoczynkowych.

Wierzchołki pędu i jego odgałęzień oraz pachwiny liściowe są normalnymi miejscami występowania pąków. W szczególnych okolicznościach pąki mogą tworzyć się również w innych miejscach na łodygach, a także na liściach i korzeniach. Powstają one przez odróżnicowanie pewnych partii tkanek stałych i założenie się w tym miejscu wtórnego merystemu wierzchołkowego pędu. Takie pąki i rozwijające się z nich pędy nazywamy przybyszowymi. Pędy przybyszowe mogą u niektórych roślin powstawać w czasie normalnego ich rozwoju. Najczęściej jednak powstają one po uszkodzeniu, zranieniu lub ścięciu części rośliny. Po ścięciu np. pnia drzewa pąki przybyszowe mogą tworzyć się u jego podstawy lub też na korzeniach i wyrastać w pędy odroślowe lub odrosty korzeniowe. Zdolność tworzenia pąków przybyszowych przez niektóre rośliny na fragmentach liści lub korzeni wykorzystywana jest niekiedy w praktyce ogrodniczej do wegetatywnego rozmnażania pewnych gatunków za pomocą odpowiednich sadzonek (rys. 5.9).

Rozgałęzienia pędu

Pęd może nie tworzyć odgałęzień, ale składać się z jednoosiowej łodygi i osadzonych na niej liści oraz pąków spoczynkowych. W tym przypadku jedynie pąk wierzchołkowy jest aktywny i powoduje wzrost pędu w czasie wegetatywnej fazy rozwoju

167