DSCN2084 (2)

■r

Rys. 4.91. Liście o blaszkach złożonych. A

pierzastozłożony (listki na osadce), B

^d|oniast02l_0Ż0ny

Nasada liścia stanowi zwykle rozszerzoną i spłaszczoną część łączącą go z łodygą. Może być ona słabo wykształcona, ale niekiedy wytwarza silnie rozwinięte pochwy liściowe (rys. 4.92 A) obejmujące łodygę (np. u baldaszkowatych i traw). U wielu roślin dwuliściennych nasada wytwarza przylistki (rys. 4.92 B), zwykle dwa, stanowiące przeważnie blaszkowate i nietrwałe części liścia, opadające wkrótce po osiągnięciu przez liść dojrzałości. Czasami przylistki są utworami dużymi, tworzącymi osłonę otaczającą młody liść przed jego rozwinięciem się z pąka (np.

u pospolitej rośliny ozdobnej Ficus elaslica). U niektórych roślin blaszka liściowa wykształca się nietypowo (przekształca się w wąs), przylistki zaś silnie się rozrastają i stanowią trwale utwory liścia pełniące zasadnicze funkcje blaszki liściowej. Czasami u nasady liści wykształcają się poduszeczki liściowe (rys. 4.92 C). Są to zgrubienia zbudowane z tkanki miękiszowej oraz skupionych w środku tkanek przewodzących. Dzięki zmianom turgoru w górnej i dolnej części poduszeczki ogonek liściowy ma zdolność wykonywania ruchów, np. podnoszących lub opuszczających blaszkę liściową pod wpływem światła (dobowe ruchy liści wznoszących się w górę rano, a opadających na noc).

Różnolistność. Zależność ukształtowania liści od środowiska szczególnie jaskrawo wyrażona jest w zjawisku różnolistności. Zjawisko to, zwane również hetero-filią lub różnopostaciowością liści, polega na wykształcaniu przez roślinę odmiennych form liści zależnie od warunków zewnętrznych, zwłaszcza od czynników takich jak światło i woda. Różnolistność występuje na przykład u roślin ziemnowodnych. rosnących częściowo pod wodą, a częściowo nad wodą, lub też mogących rosnąć zarówno w środowisku wodnym, jak i lądowym. Strzałka wodna (Sagittaria sagii-tifolia) wykształca taśmowate liście podwodne, owalne liście pływające na powierzchni wody i strzał kowale liście nadwodne. Paproć wodna marsylia (Marsilea) może

Rys. 4.93. Różnolistność blaszek liściowych u marsylii (Marsilea): dojrzałe liście formy wodnej (A) i lądowej (B)

i

6

rosnąć zarówno w wodzie, jak i na lądzie, przy czym wykształca odmienne formy liści, wodne i lądowe (rys. 4.93). Inny przykład stanowi dzwonek okrągłolistny (Ca-mpanula rotwidifolia), którego okazy rosnące w miejscach słonecznych wykształcają liście podłużne, natomiast okazy z miejsc cienistych mają liście okrągłe. Jest przy tym interesujące, że dojrzałe okrągłe liście roślin z miejsc cienistych przypominają kształtem liście młodociane tego gatunku. Podobieństwo między cienistymi łub wodnymi formami liści a formami młodocianymi tych samych gatunków roślin jest częstym zjawiskiem, toteż przypuszcza się, że istnieje podobna przyczyna ich wykształcania się. Przyczynę tę może mianowicie stanowić względny niedostatek substancji odżywczych, jaki występuje zarówno w młodej, rozwijającej się dopiero siewce, jak i w roślinach znajdujących się w warunkach wodnych lub cienistych, u których fotosynteza nie może być tak intensywna, jak u dojrzałych roślin rosnących w powietrzu i w pełnym oświetleniu.