DSCN2098

ca ją różnego typu organy lub wytwory skórki, służące przytwierdzaniu się do p₀₍| pory: korzenie czepne, wąsy pędowe lub liściowe, specjalne ogonki liściowe, skicro. wanc w dół haki. będące przekształconymi pędami bocznymi, służące jako organy czepne ciernie pędowe lub liściowe, wreszcie włoski lub kolce czepne. U roślin tyj. j ą c y c h się ich główna oś rosnąc wykonuje ruchy okrężne, dzięki którym spiralnie owija się dokoła podpory.

Budowę anatomiczną pnączy charakteryzują bardzo szerokie naczynia i rurki sitowe. W związku z tym mają one zdolność bardzo szybkiego przewodzenia wody na znaczną wysokość.

Pnącza, choć szczególnie charakterystyczne dla lasu tropikalnego, występują i w naszej strefie klimatycznej. Bluszcz (Hedera helix) wytwarza korzenie czepne, groch wąsy liściowe, sadzony u nas często winobluszcz (Parthenocissus) — wąsy pędowe zaopatrzone na końcach w tarczki czepne, które działają jak przylgi i po. trafią przyczepić się nawet do płaskiego muru, inne jeszcze, jak fasola lub powój (Convolvulus), mają wijące się dokoła podpór łodygi.

Epifity

Oprócz pnączy wyższe piętra tropikalnego lasu i lepsze warunki świetlne osiągają łatwo epifity, zwane też poroślami. W przeciwieństwie do pnączy, nie zakorzeniają się one w glebie, lecz osiedlają się bezpośrednio na pniach i gałęziach drzew. Do podstawy umocowują się korzeniami czepnymi, którymi owijają gałęzie drzew. Normalne epifity są organizmami samożywnymi i nie czerpią żadnych substancji pokarmowych z roślin, na których się osiedlają. Największym problemem epifitycznego trybu życia jest zaopatrzenie w wodę i sole mineralne — substancje pobierane przez rośliny normalnie z gleby. Epifity właściwe (są bowiem jeszcze półepifity, które obok korzeni czepnych mają tzw. korzenie odżywiające, sięgające gleby) mogą korzystać jedynie z wody deszczowej i ewentualnie pary wodnej lub rosy. U epifitów spotykamy więc przystosowania do szybkiego pobierania wody w sprzyjających okolicznościach (deszcz), do jej magazynowania oraz ograniczania transpiracji. U niektórych epifitycznych storczyków zwisające w dół korzenie powietrzne (rys. 4.52) okryte są wielowarstwową skórką, zwaną welamenem, specjalną tkanką służącą do pobierania wody z powietrza, której budowę omówiliśmy na str. 163.

Magazynowanie wody i tworzenie własnego środowiska glebowego w postaci próchnicy z resztek roślinnych i zwierzęcych oraz cząstek gleby może odbywać się między licznymi splecionymi ze sobą korzeniami albo pomiędzy pochwiastymi, gęsto osadzonymi liśćmi, tworzącymi lejkowate nisze (rys. 4.118 A). U Dischidia rafflesia-na liście przekształcone są w głębokie urny z wąskim ujściem. W urnach tych przebywają mrówki i znoszą tam cząstki gleby i resztki roślinne, gromadzą się tam też martwe ciała mrówek i w ten sposób wytwarza się próchnica. W czasie deszczu w urnach zbiera się woda. Z węzła, w którym jest umieszczony umowaty liść, wyrasta również korzeń przybyszowy, który wrasta wprost do urny i czerpie z niej wodę oraz rozpuszczone substancje pokarmowe (rys. 4.118 B).

Urządzenia ograniczające transpirację wyrażają się w kseromorficznych ce-

Rys. 4.118. Epifity. A — epifit (Billbergia sp.) o liściach tworzących lejkowate nisze, B — umowatc liście epifitu Dischidia rąfflesiana (a), b — w przekroju z widocznym korzeniem przybyszowym wrastającym do urny (wg Browna i Wetlstcina, zmienione) chach wielu epifitów. Poza tym epifityczny tryb życia, bez zakorzeniania się w glebie, możliwy jest tylko w siedliskach o wysokiej wilgotności powietrza, toteż epifity spotykamy prawie wyłącznie w lasach tropikalnych. W naszym klimacie nie spotyka się epifitów wśród roślin naczyniowych, a jedynie wśród glonów, porostów i mszaków.

Formy życiowe

Zależnie od trwałości pędów i położenia pąków odnawiających, a także sposobu przeżywania niekorzystnych pór roku w różnych strefach klimatycznych rośliny naczyniowe można podzielić na 5 klas ekologicznych.

1.    Fanerofity (inaczej jawnopączkowe) mają pąki odnawiające na pędach nadziemnych powyżej 50 cm od powierzchni gleby. Należą tu wszystkie drzewa i krzewy, ale także liany, epifity i duże sukulenty łodygowe (np. kaktusy kolumnowe).

2.    Chamefity (inaczej niskopączkowe) mają pąki odnawiające położone na wysokości poniżej 50 cm od powierzchni gleby. Chamefitami są niskie krzewinki (wrzos, borówka), rośliny zielne o pędach płożących się (przełącznik, l eronica of-ficinalis), rośliny poduszkowe (lepnica, Silene acaulis) oraz niskie sukulenty (roz-chodnik, rojnik). Przeżycie zimy odbywa się w łagodniejszym, przyziemnym mikroklimacie lub pod pokrywą śniegu.

3.    Hemikryptofity (inaczej naziemnopączkowe) to rośliny o pąkach odnawiających umieszczonych na poziomie powierzchni gleby. Zimę przeżywają pod okrywą obumarłych liści różyczkowych, ściółką itp. Do tej grupy zaliczają się trawy kępkowe, mniszek, pierwiosnek, poziomka.

4.    Kryptofity (inaczej skrytopączkowe) mają pąki odnawiające ukryte

L

23\