DSCN2052 (3)

Peryderma

Tkanka ta. zwana też ko r k owić okrywa starsze organy lub starsze części organów roślinnych. Jest to tkanka wtórna, w jej skład wchodzi wtórny nierystcni felogen oraz ściśle z nim związane produkty jego merystematycznej_dzialaIności. — lejem i feloderma. F e ł o gen, czyli miazga kórkorodna, powstaje w obwodowych partiach organu (łodygi lub korzenia) z odróżnicowania żywych tkanek stałych. np. miękiszu lub łyka. Fełogen składa się z komórek inerystema tycznych, które dzielą się płaszczyznami stycznymi do powierzchni organu (czyli peryklinalnie) i odkładają nowe komórki głównie na zewnątrz, ale od czasu do czasu także do wnętrza organu.

Fele m, czyli korek, powstaje przez zróżnicowanie komórek odkładanych przez felogen na zewnątrz. Składa się z komórek ściśle przylegających, martwych i wypełnionych powietrzem (rys. 4.28 A), o ścianach zawierających warstwę subery-ny nałożonej na ścianę pierwotną lub pomiędzy pierwotną a wtórną ścianą komórkową. Ściana może być także zdrewniała i wtedy tkanka korkowa jest sztywna i twarda. Korek jest tkanką nieprzepuszczalną dla wody i powietrza, i stanowi warstwę chroniącą wnętrze organu przed utratą wody oraz uszkodzeniami mechani-

Rys. 4.28. Peryderma. A — przekrój poprzeczny przez warstwę perydermy zwartej, B — przez przetchlin-

kę

cznymi i temperaturowymi (np. wskutek przegrzania). Kontakt wnętrza organu ze środowiskiem i wymianę gazową umożliwiają występujące w korku przetchli-nki. Są to miejsca w tkance korkowej, w których komórki ułożone są luźno, z pozostawieniem przestworów międzykomórkowych, którymi para wodna i inne gazy mogą swobodnie dyfundować na zewnątrz i do wnętrza rośliny (rys. 4.28 B). Przetchlinki widoczne są na powierzchni korka jako szorstkie wypukłości o zarysie okrągiawyra lub soczewkowatym.

Felogen odkłada nowe różnicujące się komórki od czasu do czasu także do wnętrza organu. Powstaje z nich po wewnętrznej stronie felogenu warstwa komórek

miękiszowych, zwana felodcrmą. Przy podziale komórek felogenu częściej różnicuje _się pochodna zewnętrzna niż wewnętrzna, toteż warstwa korka jest znacznie grubsza od felodermy.

Utwory wydzielnicze

Zaliczamy tu pojedyncze komórki lub zespoły komórkowe, wydzielające w dużych ilościach specjalne produkty przemiany materii. Komórki te odznaczają się gęstą cytoplazmą i dużymi jądrami z wysokim poziomem DNA, często poliploidal-nymi. Cechują się ponadto dobrym rozwojem siateczki śródplazmatycznęj i aparatu Golgiego. Są to cechy związane z intensywną przemianą materii tych komórek. Wydzieliny wytwarzane są w cysternach siateczki śródplazmatycznęj lub aparatu Golgiego i pojawiają się w pęcherzykach odsznurowujących się od tych struktur. Pęcherzyki te mogą następnie na drodze egzocytozy wyprowadzić produkty wydzielnicze na zewnątrz protoplastu (np. między plazmolemę a ścianę komórkową) albo na zewnątrz komórki. Pęcherzyki mogą też nie opuszczać protoplastu, ale na przykład zlewać się, co prowadzi do gromadzenia się produktów wydzielniczych wewnątrz komórek, najczęściej w wodniczkach.

Utwory wydzielnicze mogą występować na powierzchni rośliny. Różne produkty wydzielane są wówczas do środowiska zewnętrznego. Utworami wydziel-niczymi tego typu mogą być niektóre partie skórki wydzielające na zewnątrz, poprzez ściany komórkowe, olejki lotne, nadające zapach kwiatom, liściom lub innym organom. Niekiedy funkcje wydzielnicze pełnią włoski. Prosty przykład stanowią wioski wydzielnicze u pelargonii, składające się z kilkukomórkowego trzoneczka, na którego szczycie znajduje się duża, właściwa komórka wydzielnicza produkująca olejek lotny, gromadzący się pomiędzy ścianą komórkową_a kutykulą.(rys. 4.29 A). Innym przykładem są jednokomórkowe włoski parzące pokrzywy. Rozszerzony u podstawy, otoczony małymi komórkami skórki włosek zwęża się ku górze i zakończony jest małą główką. Główka łatwo odłamuje się przy dotknięciu pozostawiając ostry, impregnowany krzemionką koniec, który wbija się łatwo w ciało zwierze -_ęia i wprowadza doń parzącą ciecz (rys. 4.29 B).

Powierzchniowymi utworami wydzielniczymi są też miód ni k i. Są to grupy komórek wydzielające na zewnątrz słodki płyn — nektar (rys. 4.29 C). Występują przeważnie na różnych częściach kwiatów zapylanych przez owady, które odżywiają się nektarem. Inne jeszcze przykłady powierzchniowych utworów wydzielniczych to gruczoły wodne, przez które roślina może aktywnie wydzielać wodę niezależnie od procesu transpiracji, oraz gruczoły trawienne, występujące na organach chwytnych u roślin mięsożernych, np. u rosiczki lub muchołówki i wydzielające enzymy trawiące białko zwierzęce.

Utwory wydzielnicze mogą też występować wewnątrz organów roślinnych. Wytwarzają one różne produkty, jak garbniki, olejki lotne, śluzy, gumy, alkaloidy, składniki soku mlecznego itp. Produkty te mogą gromadzić się wewnątrz komórek wydzielniczych lub też poza komórkami w specjalnych zbiornikach i kanałach.

139