DSCN2118 (2)

przewaga gametofilu nad sporofitem. U roślin naczyniowych na odwrót, następ la coraz silniejsza przewaga sporofitu nad gametofitem, co znalazło swój najsjk ^ sz\ wyraz u roślin ok ty tozalążk owych. Przewaga sporolllu w cyklu życiowym •J' cecha korzystną: w związku z diploidalną liczbą chromosomów wszystkie rod/¹ genów reprezentowane są w sporoficic podwójnie, co w przypadku mutacji g? umożliwia organizmowi przeżycie, a także przechowanie jakiegoś genu, który ^ nych warunkach może okazać się bardzo cenny dla gatunku. Poza tym, spor₀f u roślin naczyniowych charakteryzuje się różnorodnymi i silnymi potencjami r<J wojowymi, w tym zdolnością do wytwarzania wysoko zróżnicowanych tkanek i _0r stanów, co dawało mu coraz lepsze możliwości przystosowania się do życia na ląd^ Najważniejsze formy przemiany pokoleń u roślin tclomowych rozpatrzymy na ki|k wybranych przykładach.

5.4.1, MSZAKI

U mszaków i paprotników zarówno sporangia, jak i gametangia są utworami wielokomórkowymi. Gamctangium żeńskie nazywa się tu rodnią (archegoniumi i ma charakterystyczny butelkowaty kształt: rozszerzoną część brzuszną i zwężona część szyjną (rys. 5.31 E). Ścianka rodni utworzona jest z pojedynczej warstwy komórek. W części brzusznej znajduje się duża komórka, która przed dojrzeniem dzieli się na komórkę jajową i komórkę kanałowo-brzuszną. położoną ponad komórką jajową u podstawy szyjki. W szyjce znajduje się kilka komórek kanałowych. Plemnia (anterydium) otoczona jest także wielokomórkową, jednowarstwową ścianką. wewnątrz której znajdują się komórki plemnikotwórcze (5.31 B).

p mchów właściwych, czyli prątników (Hryidue), do których należy większość _nków mchów, m.in. pospolity u nas skrętek (Funuria) czy widłoząb (Dicranum). ^j_0Sp°_ry rozwija się gametofit, początkowo w postaci nitkowatego splątka. ¹ którego potem wyrastają podobne (analogiczne) do pędów ulistnione łodyżki. ¹ -me nam już jako gametofory. Rodnie i plcmnic powstają zwykle na ich wierzchołkach (rys. 5.31 A,D). Gametofory mogą być obupłciowe, wtedy na tym samym ,,'iiiietoforze powstają zarówno rodnie Jak i plemnie, lub też rozdzielnopłciowe, gdy na jednych gametoforach powstają rodnie, a na innych plemnie. Zapłodnienie może nastąpi tylko w wodzie, więc szczególnie dogodne warunki dla tego procesu istnieją _{iV c}zasie deszczu, w obecności rosy itp. Pod wpływem wody szyjka rodni pęcznieje ; otwiera się na szczycie, a komórki kanałowe i komórka kanałowo-brzuszna śluzo-n-jcieją i rozkładają się. Powstają przy tym substancje stanowiące chemiczny bodziec, który przyciąga poruszające się swobodnie plemniki. Również plemnia pęcznieje i otwiera się pod wpływem wody, a rozpryskujące się krople deszczu rozrzucają plemniki. Plemniki są komórkami bardzo małymi, o kształcie śrubowato skręconym (rys. 5.31 C). Składają się głównie z jądra oraz niewielkiej ilości cytoplazmy i dwóch wici. W wodzie plemniki wpływają przez szyjkę do wnętrza rodni, a jeden wnika do komórki jajowej, która po syngamii przekształca się w zygotę. Z zygoty na drodze podziałów mitotycznych rozwija się sporofit.

Sporofit (rys. 5.32) początkowo rozwija się w obrębie rodni. Później jego rozrastająca się stopa przebija dołną część ścianki rodni i wrasta w gametofit, skąd

Rys. 5.31. Rozmnażanie płciowe mchów (schematycznie). A — gametofit męski, B — dojrzała plemnia. C - plemnik, D — gametofit żeński (z zapłodnionej rodni wyrasta sporofit), E —¹ rodnia

A

kilkuwarstwowe ściana zorotim

ot^

Rys. 5.32, Rozwój sporofitu mchów właściwych (wg różnych autorów, zmienione). A — miody sporofit rozwijający się w rodni na szczycie gamelofitu, B - dojrzały sporofit na gametoficie, zarodnia okryta czepkiem; C — zarodnia bez czepka, zamknięta wieczkiem; D - przekrój przez młodą zarodnie. E - zarodnia otwarta, F — tclrada mejospor

271

270