DSCF6435

Arkadiusz Kołodziejczyk

KOBIETY W POLITYCZNYM RUCHU LUDOWYM W LATACH 1918-1939

Szerszy udział kobiet w politycznym ruchu ludowym uwidocznił sl ^ dopiero w latach Drugiej Rzeczypospolitej, szczególnie w latach trzy] < * a dziestych. Związane to było zarówno z dostrzeżeniem przez ludowcóJ , potencjaln^rotrkOl)fer j^o^otężhegó*c^nhTka aktywizacji ŚpóMfol -politycznej, gospodarczej i kulturalno-oświatowej wsi, jak również z co| raz bliższą współpracą stronnictw ludowych ze Związkiem Młodzież) ^ Wiejskiej *RżećzypospoI!feJ Polskiej" „Wici”, w którym dziewczęta oo ' ^ > "początku odgrywały dośc znaczną rolę. O zaniedbaniu, wręcz lekceważy niu w ruchu ludowym w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości praca ' wśród kobiet wiejskich świadczy dobitnie znikoma liczba kobiet w kluj ^bach parlamentarnych partii chłopskich, władzach naczelnych, a także niewspółmiernie mała liczba kobiecych wspomnień i pamiętników, od< noszących się choćby fragmentaiycznie do zagadnień politycznych Również literatura przedmiotu przedstawia się skromnie².

P Poważny wpływ na degradację polityczną kobiet wiejskich u zarania niepodległości miała też praktycznie nieprzekraczalna bariera odgradzają* ⁽ca chłopskie córki od możliwości awansu społecznego poza wsią i od

¹ Por. K. Balalowa, Pamiętnik, Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego (dalij: AZHRL),* P-I57; Z. Dąbska, Pamiętnik (1912-1927), tamże, P-225; Z. Solarzowa, Mój, pamiętnik, Warszawa 1973; E. Sukertowa-Biedrawina, Dawno a niedawno. Wspomnieniui Olsztyn 1965; Pamięć boru. Wspomnienia o Jadwidze Dziubińskiej..., pod red. Z Mazurowej i L. Wyszomirskiej, Warszawa 1968; Wspomnienia o Irenie Kosmowskiej, oprać.)

Z. Mazurowa, wstęp W. Stankiewicz, Warszawa 1974.

■ D. Wawrzykowska-Wierciochowa, Z dziejów kobiety wiejskiej. Szkice historyczne 1861-1945, Warszawa 1961, s. 202-26 J; M. Mioduchowska, Kobiety w ruchu ludowym, [w:] Kobiety polskie, Warszawa 1986, s, 98—112; R. Kociowa, Irena Kosmowska, Warszawa 1960; H. Chorążyna, Rola społeczna kobiet wiejskich, Warszawa 1946; Z. Sokół, „Kobieta Wiejska” — pismo wiciarek, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” [dalej: RDRL], t. XXII. 1982, s. 10-82. Por. również Słownik Biograficzny Działaczy Ruchu Ludowego, Warszawa

emancypacji kulturalno-oświatowej .jSzansę tę zyskiwały nieliczne jednostki, co w porównaniu z milionami kobiet wiejskich, teoretycznie równouprawnionych, stanowiło jeden z najpoważniejszych problemów cywilizacyjnych odradzającej się Rzeczypospolitej. Oczywiście .taki nfmi rm ny wynikał nie tylko z przesłanek materialnych, uniemożliwiających w praktycedostęp dziewcząt wiejskich do wykształcenia wychodzącego poza Tamy~izkoly pówśzećHnej, rolniczej czy Uniwersytetu Ludowego. Przyczyniły się do tego i takie czynniki jak głęboko zakorzenione w społeczno- i/w ści wiejskiej ^zękoriame przypisujące kobiecie jedynie, rolę matki i gos- k, podyni, jak również konserwatyzm, skłonności do klerykalizmu i dewocji,

Xprzede wszystkim niemały zasięg analfabetyzmu.

Trudno postawić tezę, że przywódcy ludowi nie dostrzegali tego problemu i jego skali. Już w Manifeście Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie, ogłoszonym 7 listopada 1918 r., na którego treść politycy spod znaku PSL-„Wyzwolenie” wywarli znaczny wpływ, stwierdzono, że ,,czynne i bierne prawo wyborcze będzie przysługiwało każdemu obywatelowi i obywatelce mającym 21 lat skończonych’’ (art. 4)¹. Polityczne równouprawnienie kobiet, będące na owe ■ czasy wielkim postępem nawet na skalę Europy, zostało podtrzymane przez dalsze akty legislacyjne odrodzonej Rzeczypospolitej, z konstytucją marcową na czele. Na tym jednak równouprawnienie teoretycznie się kończyło. Nadal istniał wyraźny dualizm zawodów i funkcji tradycyjnie przeznaczonych tylko mężczyznom lub tylko kobietom. Uwidaczniało slęToszczególniena wsi.

""Przede wszystkim partie chłopskie PSL-„Wyzwolenie”, PSL--„Piast” i PSL-„Lewica” nie dysponowały^#- w tym okresie niemal zupełnie działaczkami i aktywistkami szczebla terenowego: gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego. Nieliczne zaangażowane w politykę kobiety (w „Wyzwoleniu” Irena Kosmowska, Helena Radlińska, Jadwiga Dziubińska, Maria Seroczyńska,. Aleksandra Karoicka; w „Piaście” .śSś Zofia Dąbska, z domu Woj n i łło w i czó wna, Katarzyna Swiąt-kówna, Maria Moczydłowska) stanowiły bardzo wąską elitę. Poza nimi nie było praktycznie w ruchu ludowym kobiet, zajmujących się polityką na skalę szerszą niż gminna. Nie też nie czyniono w kierunku wciągnięcia kobiet wiejskich do działalności politycznej. Najlepszym tego świadectwem okazały się wybory do Sejmu Ustawodawczego

1

Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, oprać. J. Lewandowski, Lublin 1978, s. 38.