DSCN4339

•1:

OWOCE DRZEWA NEESIA [poniżej 2 lewej) zainspirowały orangutany z Suaq do wynalezienia Innego ważnego narzędzia. Bogate w substancje odżywcze nasiona otoczone są niezwykle ostrymi igłami; które chronią je przed ssakami odżywiającymi ślę nasionami. Aby uniknąć bolesnych ukłuć, małpy z Suaq obierają z kory krótkie, proste patyki, które chwytają w. pysk I wkładają . w pęknięcia powstające w.łuplnle dojrzewającego fil owocu (z prawej). Poruszając narzędziem wewnątrz> szczeliny, zwierzę odrywa.nasiona i nie kaleczy się.w Na środkowym zdjęciu widoczhy jest niewielki owoc_; i wystające z niego narzędzie. v

wykazania, że rozprzestrzenienie geograficzne danego zachowania da się wyjaśnić wyłącznie przekazem kulturowym, a nie wpływem innych czynników. Kluczowym wskaźnikiem jest jego brak poza naturalną barierą, która mogłaby uniemożliwić jego dalsze rozprzestrzenianie. W przypadku Suaq wyraźną wskazówką było geograficzne rozmieszczenie drzew Neesia.

Zarówno Neesia, jak i orangutany występują po obu stronach szerokiej rzeki Alas. Na bagnach Singkil, nieco bardziej na południe i po tej samej stronie rzeki co Suaq [mapka na stronie obok], las jest wręcz zaśmiecony zużytymi narzędziami. Tymczasem nigdy nie udało nam się odnaleźć ich na bagnach Batu-Batu, położonych na przeciwnym brzegu rzeki. Natykaliśmy się tam natomiast na resztki rozerwanych owoców. A zatem orangutany z Batu-Batu pożywiają się w ten sam sposób co małpy z Gunung Palung na odległym Borneo, a nie tak jak ich ziomkowie z Singkil, zaraz za rzeką.

Batu-Batu to niewielki obszar mokradeł, na którym nie ma wielu wartościowych drzewostanów bagiennych. Przetrwać na nim może tylko mała grupa małp. Trudno powiedzieć, czy żyjące tu zwierzęta nigdy nie wpadły na pomysł

CAREL VAN SCHAIK jest dyrektorem Anthropologisches Institut und Museum w Universit3t Ziirich w Szwajcarii. Tytut doktora uzyskał w rodzinnej Holandii, w Universiteit Utrecht, w 1985 roku. Po stażu podoktorskim w Princeton University i krótkim pobycie w Universiteit Utrecht przeniósł się na Duke University, gdzie zajmował stanowisko profesora antropologii biologicznej do czasu powrotu do Europy w 2004 roku. W swojej książce z 2004 roku Among Orangutana Red Apes and the Rise of Humań Culture (Wśród orangutanów. Rude małpy i początki ludzkiej kultury) omawia szczegółowo idee przedstawione w tym artykule.

posługiwania się narzędziami, czy też zwyczaj ten nie utrzymał się w małej populacji. Wiadomo jednak, że na pewno nie został przeniesiony z przeciwnego brzegu rzeki, bo Alas jest w tym miejscu za szeroka, by mógł ją pokonać orangutan. Dalej w górę rzeki, gdzie jej sforsowanie jest prawdopodobnie łatwiejsze;' zdarzają się wprawdzie rzadkie stanowiska drzew Neesia, jednak tamtejsze małpy ignorują je, najwyraźniej nie zdając sobie sprawy, jakim rarytasem są ifch nasiona. Tak więc najprostszym wyjaśnieniem zagadkowego sąsiedztwa osobników biegłych w sztuce posługiwania się narzędziami, brutali zdobywających pokarm dzięki sile mięśni oraz ignorantów mieszkających nidco dalej w górę rzeki jest przekaz kulturowy.

Tolerowana bliskość

dlaczego gdzie indziej nie udało się zaobserwować równie wyszukanych form wykorzystania narzędzi jak w Suaq? Aby odpowiedzieć na to pytanie, najpierw szczegółowo porównaliśmy zachowania orangutanów na wszystkich terenach, na których kiedykolwiek prowadzono badania. Okazało się, że nawet kiedy pominęliśmy posługiwanie się narzędziami, Suaq było miejscem występo

wania największej liczby innowacyjnych zwyczajów rozpowszechnionych wśród członków populacji. Nic nic wskazuje na to, by było to mylne wrażenie wywołane naszym szczególnym zainteresowaniem niepospolitymi zachowaniami - badacze pracujący na innych terenach włożyli '^znacznie więcej wysiłku w próby wykrycia .nowatorskich zachowań przyswajanych drogą naśladownictwa.

Podejrzewamy, że w grupach, których członkowie mają więcej okazji do obserwowania zachowań innych osobników, zróżnicowanie wyuczonych umiejętności jest większe niż w tych, w których okazji do naśladownictwa jest mniej. Istotnie, udało nam się wykazać, że na obszarach, gdzie zwierzęta spędzają więcej czasu w towarzystwie innych, repertuar przyswojonych nowatorskich zachowań jest bogatszy.

Nawiasem mówiąc, taka sama zależność występuje także u szympansów [ilustracja na stionie 38], Związek najsilniej zaznacza się w przypadku zachowań pokarmowych, co jest zrozumiałe, skoro nabywanie umiejętności zdobywania pożywienia drogą naśladownictwa wymaga bardziej bezpośredniej obserwacji niż, powiedzmy, przyswajanie nawet wyraźnych sygnałów komunikacyjnych. Innymi słowy, te osobniki, które miały kontakt z najmniejszym gronem intelektualistów, będą dysponować najskromniejszym zestawem zachowań kulturowych.

Szczegółowa analiza różnic między populacjami ujawniła coś jeszcze. Wszystkie młode orangutany przebywają z matką przez ponad 20 tys. go-

36

ŚWIAT NAUKI

JAK POWSTAWAŁ CZŁOWIEK