DSCN6867 (3)

3. Schematy rzutów wybranych sklepień gwiaździstych i gwiaździsto-sieciowych z wieku XV: A — Toruń, kościół Sw. Jana, zach. część korpusu, 2. poł. XV w., B — tamże, kruchta pod wieżą, 1407— 1433, C — Chełmża, katedra, skrzyżowanie transeptu, po 1422 r., D — Gdańsk, kościół Sw. Katarzyny, kaplica od pn.-wsch., ok. 1500 r., E — Bydgoszcz, kościół paraf., nawy boczne, 1460—1502, F — Braniewo, kościół paraf., ok. 1442, G i H — Gdańsk, kościół Sw. Jana, transept, 1463—1465, I — Toruń, kościół Sw. Jana nawa główna, 1468—1473, J — tamże, nawy boczne, 1468—1473, K i L — Gdańsk, Dwór Artusa, 1476—1481, Ł — Grudziądz kościół paraf., nawa główna, 2., poł, XV w., Mi N — Pelplin, kościół Cystersów, nawa główna korpusu, przed 1472 r., O — Nowe Miasto Lubawskie, kościół paraf., nawa główna, 1460 r., P — Toruń, kościół Sw. Jana, korpus, sklepienie obok wieży, 4. ćwierć XV w. (?), R — Toruń, kościół NPMarii, kaplica w pn. nawie, około XV w., S. — Bydgoszcz, kościół paraf., prezbiterium, 1460—1502 (rys. R. Fra-zikowa)

Identyczne, okazałe, XIV-wieczne sklepienie z r. 1377 wznosi się nad nawą główną katedry w Wor-cester. Na kontynencie tego rodzaju rozwiązania spotyka się sporadycznie w postaci pojedynczych przęseł i to przeważnie w wersji skodyfikowanej w katedrze w Lincoln, gdzie w XIII w. od strony ścian magistralnych wyeliminowano trójpromie-nie wraz z poprzecznymi żebrami grzbietowymi (ryc. 2 I). Jako przykłady służyć tu mogą sklepienia w kościołach Mariackich w Rosiocku i w Pa-sewalk.

Ustroje o przęsłach trójpodporowych, sklepienia z pałacu wielkiego mistrza w Malborku i z prezbiterium w Oliwie miały jednak minimalne znaczenie praktyczne dla późniejszych, XV-wieoz-nych poczynań, podobnie jak przyjęte w XIV wieku z Anglii dodatkowe pary żeber wplecionych przy trójpromieniu, zastosowane w prezbiterium katedry w Chełmży po r. 1317, w wielkim refektarzu w Malborku, w nawach bocznych prezbiterium kościoła Cystersów w Pelplinie oraz po r. 1389 w kościele Cystersek w Żarnowcu (ryc. 1 H, I K, U).

Nieco inaczej ma się rzecz ze sklepieniami zwanymi poczwórnie gwiaździstymi, wzniesionymi zapewne jeszcze przed końcem XIV wieku w kaplicy zamku lidzbarskiego (ryc. 1 P). Ich europejski rodowód można obserwować dość dokładnie. W Polsce w XIV, XV i 1. połowie XVI stulecia będą realizowane na kanwie sklepień sześcio-, siedmio- i ośmiodzielnych, a najczęściej krzyżowych z żebrami przewodnimi i poprzecznymi grzbietowymi. Występują one: w nawie południowej katedry w Kołobrzegu (1410), w kościołach paraf, w Braniewie (około 1442), Reszlu (1475— 1476), Ornecie (2. poł. XV w.), Barcianach, Jezioranach, w prezbiterium kościoła Sw. Katarzyny w Gdańsku (około 1500) (ryc. 3 F). Najbardziej rozwiniętą formę wykazuje sklepienie wzniesione na ośmiu podporach rozstawionych na obwodzie kwadratu w małym refektarzu zamku w Lidzbarku po r. 1497. Poza pobrzeżem Bałtyku pojawiły się one w pierwszej połowie XVI w. na Mazowszu w kościele paraf, w Kłeczkowie (ryc. 5 R) oraz w prezbiterium kościoła paraf, w małopolskich Krzecięcicach (1531—1542).

Charakteryzując ogólnie różnorakie sklepienia XIV-wieczne, można określić je jako formy eleganckie, logiczne, jasne i czytelne, nawet w przypadku sklepień o przęsłach trójpodporowych obli-

137