DSCN6870 (3)

5. Schematy rzutów sklepień żebrowych na Mazowszu w XV i XVI wieku:

A i B — Gosławice, kościół paraf., przed 1426 r., C — tamże, kruchta przed r. 1426; Kłeczków, kościół paraf., nawy boczne, poł. w. XVI; Wizna, kościół paraf., nawy boczne, 1. połowa w. XVI, D — Mni-szewo Murowane, kościół paraf., pn. ramię, połowa w. XV, E — tamże prezbiterium, połowa w. XV; Wizna, kościół paraf., prezbiterium, 1. połowa w. XVI, F — Łomża, kościół paraf., prezbiterium, r. 1520; Kłeczków, kościół paraf., prezbiterium, 1. połowa w. XVI, G — Andrzejewo, kościół paraf., prezbiterium, początek w. XVI, H i J — Rosochate, kościół paraf., nawy boczne, 1546 r., K — Przasnysz, kościół po-bernardyński, korpus, 1. połowa w. XVI, L — tamże, prezbiterium, 1. połowa w. XVI, Ł — Łomża, kościół paraf., kaplica od pn., około r. 1550, M — tamże, korpus, około r. 1550, N—R — Kłeczków, kościół paraf., nawa główna, połowa w. XVI .(rys. R. PrazikowźT)

około r. 1500 przy przebudowie kościołów: NPMarii w Gdańsku (1498—1502) (ryc. 4 A), Sw. Katarzyny (ryc. 4 G—J), Sw. Piotra i Pawła (1516) (ryc. 4 K) oraz Trójcy Świętej (1481—1514) (ryc. 4 B—F), pozostające wówczas z jednej strony pod wpływem strzech połudinaowoniemiieckiich, a zwłaszcza saskich, z drugiej zaś oddziałujące nie tylko na pobliski Elbląg (kościół NPMarii, po r. 1504), Olsztyn (zamek i kościół Św. Jakuba 2 ćw. XVI w.), na całe Pomorze Wschodnie z Prusami (m. in. kościół w Barczewie, po r. 1544) (ryc. 4 M i N), lecz także na Mazowsze (ryc. 5) i północno-zachodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nie od rzeczy będzie dodać, że sklepienia te w swym rysunku rzutów i przekrojów nie odbiegały w zasadzie od wznoszonych wówczas sklepień kryształowych. Jednakże koncepcja kształtowania skorupy w szczegółach była zupełnie różna. Większość z zachowanych sklepień żebrowych na Mazowszu wzniesionych około roku 1500 i w pierwszej połowie XVI stulecia reprezentuje nieco zapóźnione pomorskie wzorce, a tylko nieliczne nawiązują do sklepień kościoła NPMarii w Gdańsku, operujących w partii centralnej motywem gwiazdy, z której spływają promienie równolegle do żeber diagonalnych i którą najczęściej otaczają krótkie żeberka, tworząc w sumie jak gdyby rozchodzącą się falę.

Sklepienia żebrowe wznoszono na Niżu Polskim bardzo długo. Między innymi w r. 1557 powstały sieciowe sklepienia w południowym ramieniu transeptu w Pelplinie (dzieło Antoniego Schul-te z Gdańska). W drugiej połowie XVI stulecia osiągnęły one formy bardziej klarowne, nawiązujące nawet do idei XIV-wiecznych, jak świadczy o tym sklepienie prezbiterium kościoła w Nowym Stawie, wzniesione w latach 1573—1574 przez Bartłomieja Pipera z Gdańska, twórcę wielkiego refektarza oliwskiego w latach 1593—1594 (ryc. 4 O i W). Niewykluczone, że z jego nazwiskiem można wiązać wybudowane w roku 1582 w transepcie bazyliki oliwskiej piękne sklepienia

140