DSCN7297

u KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

na para w znakomicie utrzymanym w konwencji ballady poemaciku Ujejskiego nie łączyła się w makabrycznym pośmiertnym związku, lecz odnajdywała doczesne szczęście — z osobna. Te same środki, które w ^ćwiczeniach” służyły budowaniu niezwykłej wizji świata (średniowiecze, egzotyzm), analogiczna sensacyjna i dramatyczna akcja, atmosfera czarów i dziwów służyły w tej romantycznej anty-balladzie do zdeprecjonowania, ośmieszenia anachronicznego dla poety wzorca. Jednocześnie zaś Anti-Leonora humorystycznym ujęciem motywu kwestionowała, jak już pisałam, serio innych ballad, uzasadniała wcześniej postawioną tezę o polu doświadczalnym poezji Ujejskiego ufundowanym na zastanych, aprobowanych przez innych acz przestarzałych dla współczesnego poety sposobach odbierania i ukazywania niezwykłości świata.

Czyn i cierpienie. Najwyższym osiągnięciem nowej romantycznej poezji wyrosłej na gruncie wcześniejszej romantycznej kultury był 'Afarazom Ujejskiego, poemat o czynie duchowym i czynie zbrojriyifr”Towarzy szyły mu wiersze, w których niezwykle czysto i przejmująco pojawiały się motywy heroiczne: poświęcenia, cierpienia, ofiary w imię narodu i dla narodu. Zadaniem poety (mówiły te wiersze) jest wyrażanie uczuć zbiorowości i jednocześnie wskazanie Polakom zbiorowych ideałów i wartości, które pozwolą nie tylko zachować narodową tożsamość w warunkach niewoli, ale i zrealizować zwycięski zryw powstańczy, w którego wyniku powstanie wolna Polska. : „GęśT Jeremiasza” (w programowym wierszu pod tym tytułem) służyć miała opiewaniu cierpień zniewolonego narodu i modlitwie do Boga o nadanie zbawczego sensu tym cierpieniom. W ślad za Mickiewiczowskim Konradem poeta-prorok utożsamiał się z całym narodem, którego los widział niezwykłym „okiem” poety, ale nie przejmował prometejskiego buntu z Wielkiej Improwizacji: „jęk”, „żałość”, „ból” poety ofiarującego się (jak Chrystus) za naród stanowić miał gwarancję porozumienia z Bogiem, eschatologicznego sensu okrutnych

doświadczeń. Czyn Ujejskiego był tu czynem duchowym. Inaczej było w wierszach, w których poeta jawił się jako jeden z wielu: spiskowiec, „apostoł narodowej wiary”, potencjalny więzień lub emigrant polityczny. W ezopowym języku spętanej krajowej poezji, w Drugim chrzcie, dokonywał się wybór życiowej drogi: w spiskowym „braterskim kole” stawiającym sobie za cel „wywrócenie świata” lwią siłą, pożarem, krwią, a więc poprzez rewolucję. Czyn był tu czynem zbrojnym. Poprzedzić go miała patriotyczna „siejba¹^ wśród ludu, z którym tak wiele nadziei łączyli konspiratorzy lat „przedwiośnia”. Ułomek z optymistycznego wezwania Ujejskiego:

A razem, a z wiarą rzucajmy w głąb ziarno,

A ziarno, gdy czyste, to pójdzie niemamo

[...]

Choć trochę naddzióbią go wrony, a kruki,

Plon zbiorą choć nie my, to nasze prawnuki* —

podjąć miał po latach Stefan Żeromski w gorzkim tytule opowieści o styczniowym powstańcu Szymonie Winrychu i „u-bogim człowieku, chłopie z wioski najbliższej” ^{1 2 3 4 5 6 7}. „Noc, rozpacz i śmierć” jako znaki tragiczności losu narodu z opowiadania Żeromskiego pojawiły się w niektórych wierszach Ujejskiego z cyklu Skarg Jeremiego, nieznane były jednakże Pieśni o ziarnie. Tu w zakończeniu pojawiała się, znana i późniejszym wierszom

1

* Pieśń o ziarnie, Zwiędłe liście, s. 13—15. O symbolice ziarna

2

w romantyzmie — zob. M. J a n i o n, Gorączka romantyczna, Warszawa

3

1975, s. 78 — 80, 264 — 268 i in.; W. Szturc, Le gratn mystięue dans le

4

symbolisme du sacrifice: le messianisme polonais — Mickiewicz, Towiański,

5

Słowacki [w pracy zbiór.:] Messianisme et slavophiłie, Kraków 1987, s.

6

101-109.

7

Według H. Markiewicza (Opowiadania Żeromskiego [w tegoż:] Prus i Żeromski, Warszawa 1954, s. 149) tytuł noweli Rozdziobią nas kruki, wrony jest nawiązaniem do ludowej pieśni o śmierci żołnierza. Liczne, poświadczone w Dziennikach i w twórczości, koneksje Żeromskiego z romantyką krajową pozwalają wprowadzić inną genezę tytułu.