DSCN7296

LII KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

na sposób Wertera i na sposób bohaterów Byrona. Oczytany w Mickiewiczu, Słowackim, Krasińskim przeżył — za nimi, po nich — bóf świata i ból istnienia, które poeta — przedwcześnie dojrzałe ińadwraiłiwe dziecko — skupia w sobie w nadmiarze, nie znanym zwykłym ludziom‘. Powtórzył motywy cierpień odrzuconej' miłości i załamania się dziecinnej wiary^{1 2 3}, życia w świadomości nieuchronnej i zarazem oczekiwanej śmierci rozdźwięku między jawą a snem, rzeczywistością a ideałem, przemijaniem a pamięcią. Zrażony do nieczułych „innych” i do złego świata dumnie szukał wolności i niezależności, choć (może autoironicznie) przesadzał nieco w stawianiu zagród:

Próg domu nabiłbym ostrymi kolcami

I lwa bym umieścił przed progiem...^{4 5}

Nie uniknął przy tym Ujejski wtórnych wobec romantycznych poprzedników metafor, nadmiernie ekspresywnego obrazowania, frenetycznej frazeologii.

Protestując przeciw osaczającym jednostkę wiecznym i doczesnym prawom ludzkiej zbiorowości i natury, pisząc za Słowackim, iż

do czarnoksięskiej bani świat podobny szatanów krzykiem rozdętej ogromnie⁴,

nie poprzestał jednak poeta na negacji, na stwierdzeniu bólu, zła i okrucieństwa istnienia. Wpisywał się w zastane i odpowiadające mu stereotypy i konwencje kultury romantycznej, co nie znaczy wcale, ze w nich wyłącznie' pozostawał. Opracowane wcześniej przez innych motywy i tematy stawały się dlań niejednokrotnie po prostu polem poetyckich ćwiczeń. Osnuty na motywach Kordianowych rozterek Monolog Ankarstróma, wzorowana na Wiktorze Hugo Lazara, trawestacja „pieśni mołdawskiej” Puszkina — Czarny szal to utwory odwołujące się do utrwalonych wcześniej przez romantyzm wzorców myślenia i wyobrażeń o poezji, trafiające bezbłędnie w gusty współczesnych Ujejskiemu czytelników. (Świadczyła o tym najlepiej trwająca do końca XIX wieku popularność Czarnego szala, powszechnie znanego, deklamowanego publicznie i w domowych bawialniach). Dramatyczne rozbieżności między miłością a nienawiścią, nędzą a zbytkiem, szczęściem w ubóstwie a nieszczęściem w bogactwie, nierozwiązywalne konflikty uczuć wzniosłych i uczuć niskich wyrażone przy pomocy niezmiernie mocnych środków ekspresji skłaniałyby do uznania tych wierszy za romantyczne kicze. Ale jednocześnie w tych właśnie wierszach ujawniło się to, co było znamieniem i wyróżnikiem poezji Ujejskiego: dramatyczna wizja świata ukazana w monologu lirycznego bohaięfa. Rzadko liryka bezpośrednia, Znacznie częś-” aeJTnyka roli, maski cźy kóSTftimu — tó właśnie była domena najwyższych osiągnięć Ujejskiego. Prorockie szaty, przymierzone po raz pierwszy w Gęśli Jeremiasza V bywały także strojem zabójcy króla szwedzkiego Gustawa III, suknią greckiej branki Lazary, skrwawionym czarnym szalem zrozpaczonego zabójcy niewiernej kochanki...

O krytycznym stosunku Ujejskiego do skostniałych romantycznych stereotypów świadczyła Anti-Leonora, parodystyczne ujęcie wątku upowszechnionego przez Lenorę Burgera, powtarzanego we wszystkich literaturach romantycznych^{6 7}. Rozłączo-

1

   Por. Tyś dziecko (1840), Kwiaty bez woni, s. 129-130.

2

   Por. W kościele, W imienniku M., tamże, s. 6 i 8, Fragment, Zwiędłe Hicie, s. 150-151.

3

   Por. Przeczucie śmierci, Kwiaty..., s. 69- 75.

4

   Pod ziemię, tamże, s. 25.

5

³ Zimowym zmrokiem, tamże, s. 102.

6

   Gęśl Jeremiasza (1844), pierwodruk w Orędowniku Naukowym* 1845, nr 13; przedruk w Zwiędłych liściach, s. 35-38.

7

   W literaturze polskiej — por. Ucieczkę Mickiewicza, Wieczór św. Andrzeja Stefana Witwickiego, Trój ziele Augusta Bielowskiego i inne.