DSCN7926

52

Zwierzęta gromadzące zapasy pokarmu na okres zimy lub suszy muszą nie tylko zaspokajać swoje bieżące potrzeby energetyczne, lecz także selekcjonowali gromadzony pokarm tak, by zaspokajał przyszłe potrzeby. Wyniki badań Bushe-ra (1991) nad bobrem kanadyjskim sugerują, że optymalna strategia żerowania zwierzęcia gromadzącego zapasy polega na magazynowaniu różnorodnych roto dzajów pokarmu, by zapewnić zrównoważoną dietę zimą. Strategia ta polega na wyborze zarówno obfitych gatunków roślin żerowych (składniki o dużej warto^; ści), jak i rzadkich gatunków żerowych (składniki o mniejszej wartości), które zapewnią zróżnicowanie pokarmu w okresie niedostatku.

Spośród trzech rodzin bobrowych wprowadzonych nad Dunaj na wschód od Wiednia dwie wykazały typowy układ optymalnego żerowania w centralnym miejscu, natomiast trzecia rodzina żerowała w sposób chaotyczny, ścinając drzewa bez związku z odległością od wody i ze średnicą drzew (Sieber, 1995).

Skład diety

Bobry zjadają rośliny niemal wszystkich gatunków przybrzeżnych i wodnych. W Europie środkowej, na przykład, spektrum pokarmowe bobrów europejskich obejmowało 150 gatunków roślin zielnych i 86 gatunków roślin drzewias?'¹ tych (Heidecke, 1983; 1989). Spektrum gatunkowe zjadanych roślin jest najszerr; sze pod koniec sezonu wegetacyjnego (sierpień - wrzesień).

Dezkin i in. (1986) podają spis roślin żerowych bobrów z europejskiej części Rosji (8 populacji). Obejmuje on ponad 300 gatunków. We wszystkich ośmiu populacjach zjadane były rośliny 12. gatunków, a wśród nich brzozy, iwa i inne wierzby, osika, czeremcha i sosna.

Spektrum pokarmowe bobrów wykazuje duże zróżnicowanie. Żerują one w strefie litoralu, zjadają rośliny wodne i ruderalne, drzewa owocowe i niektóre płody rolne, jak buraki (Piechocki, 1989). Zawsze jednak w pokarmie bobrów < przeważają krzewy i drzewa, a wśród nich wierzby i osiki. Ich udział w biomasie pobieranego pokarmu wynosi do 90%.

Preferencje żerowe

W swych zwyczajach żerowych bobry są wybrednymi generalistami. Zjadają liście, gałązki i korę większości gatunków drzewiastych występujących w pobliżu wody, jak również wiele roślin zielnych, zwłaszcza wodnych. W obrębie i tego szerokiego spektrum pokarmowego bobry są jednak wyraźnie selektywne. W Ameryce Północnej u bobra kanadyjskiego stwierdzono, że 16 spośród 17. rodzajów drzew występujących nad stawem bobrowym w Massachusetts było ścinanych w ciągu 2 lat, lecz zaledwie 6 rodzajów stanowiło ponad 90% wszy- , stkich obalonych drzew (Jenkins i Busher, 1979). Bobry wyraźnie preferują osikę i wierzby przed iglastymi.

Oprócz preferencji gatunkowych zjadanych roślin, bobry wykazują preferencje co do wielkości zgryzanych drzew. Badania wykazują, że albo preferują małe drzewa, albo nie wykazują selektywności co do wielkości drzew. Im dalej od wody, tym cieńsze drzewa ścinają. Grubsze drzewa z dala od wody bywają po ścięciu okorowywane i pozbawiane gałęzi, które są zanoszone do zbiornika i umieszczane w magazynie. Bywa, że drzewa takie są okorowywane u nasady i pozostawiane bez ścinania.

Oprócz wierzb, również inne rodzaje drzewiaste, jak dąb, leszczyna, jesion, topola i czeremcha, są wysoce preferowane przez bobry, nawet z dala od wody (Nolet i in., 1994).

Bobry, jak wiele innych zwierząt roślinożernych, wykazują ogólną preferencję wobec wierzbowatych (Salicaceae) jako pokarmu zimowego. Nie znaleziono jednak dużej zawartości jakiegoś podstawowego składnika pokarmowego, która by tłumaczyła preferowanie wierzb przez bobry. Niektórzy badacze (Nolet i in., 1994) wysuwają hipotezę; że żerowanie na wierzbowatych jest unikaniem związków wtórnych, zwłaszcza dużej zawartości żywic, występujących w innych gatunkach drzew. Wszystkie brzozowate (Betulaceae) gromadzą żywice w liściach i korze, a olsza czarna (Alnus glutinosa) wykazuje szczególnie wysoką zawartość żywic. Rośliny z rodziny Oleaceae (łącznie z jesionem) zawierają z kolei polifenole, które zakłócają przyswajanie pokarmu. Wiele gatunkowi liściastych, a zwłaszcza olsza, jest używanych do budowy tam i żeremi, a niejako pokarm.

W całej Europie bobry unikają zjadania bzu czarnego (Sambucus nigra). Natomiast w Puszczy Kampinoskiej zjadały go w całości, z liśćmi, korą, kwiatami lub owocami (Topiński, 1987). Konie również unikają bzu, a bydło zjada go w niewielkich ilościach. Jelenie także zjadają pędy bzu czarnego tylko sporadycznie (Wierzbicki, 1990). Jest to dziwne, biorąc pod uwagę mineralne bogactwo jego kory. Unikanie to jest prawdopodobnie spowodowane obecnością sambuni-griny, trującego cyjanogennego glikozydu (Nolet i in., 1994).

Spośród 21 gatunków liściastych zjadanych przez bobry w płn.-zachodniej Rosji, wykazują one wyraźną preferencję wobec osiki i niektórych gatunków wierzb (Danilov i Kanshiev, 1983).

Oprócz wierzb, osiki i innych topól, chętnie zjadają brzozy i leszczynę, najmniej chętnie — olszę.

Spośród roślin zielnych bobry żerują zarówno na lądowych (np. Chenopo-dium, Polygonum, Rumex i Rorippa spp.), jak i wodnych (np. Nymphaea alba i Nuphar lutea). Za pomocą siekaczy bobry wykopują korzenie jednoliścien-nych, takich jak Iris pseudacorus i Phragmites australis.

Doskonałej okazji do określania preferencji żerowych bobrów dostarcza skład magazynowanych na zimę gałęzi. Porównanie procentowego udziału poszczególnych gatunków drzew i krzewów w magazynach zimowych i w składzie