DSC
05 (9)

Podział na cztery, synteza czterech, cudowne zjawisko czterech barw i cztery fazy dzieła — nigredo, dealbaiio, rubefactio\ i citrinitas, oto czym stałe zajmowali się owi dawni filozofowie ^4I. Czwórka symbolizuje części, jakości i aspekty jedności. Ale dlaczego mój pacjent musiał powtarzać te stare spekulacje?

Nie wiem. Wiem tylko, że nie jest to odosobniony wypadek. W wielu innych wypadkach, które obserwowałem lub które obserwowali moi koledzy, pojawiała się spontanicznie taka sama symbolika. Nie sądzę, oczywiście, że powstała ona przed trzystu czy czterystu laty. Była tylko jedna epoka, w której symbolika ta byle szczególnie dyskutowana. Idea, o której tu mówimy, jest o wiele starsza niż średniowiecze, jak dowodzi tego Timaios czy Empedokles⁴². Nie jest ona także pochodzenia klasycznego ani też egipskiego, można ją bowiem także znaleźć w innych miejscach kuli ziemskiej. Wystarczy przypomnieć sobie np., jak wielkie znaczenie przywiązuje się do czwórki u Indian ⁴³.

Chociaż czwórka jest prastarym, przypuszczalnie prehistorycznym symbolem ⁴⁴, który zawsze wiązano z ideą tworzącego świat bóstwa, jednak — o dziwo — rzadko kiedy bywa on tak właśnie rozumiany przez tych ludzi współczesnych, którym się pojawia. Zawsze interesowało mnie szczególnie to, w jaki sposób ludzie pozostawieni własnej inwencji i nie poinformowani o historii tego symbolu będą go interpretować. Dlatego też robiłem wszystko, by nie przeszkadzać im w urabianiu sobie własnych poglądów, i z reguły stwierdzałem, że symbol ten w ich pojęciu wyobrażał ich samych lub raczej coś znajdującego się w nich samych. Czuli oni, żó jest to coś, co należy do nich w sposób najbardziej wewnętrzny i jest jakby twórczym tłem lub zsyłającym życie słońcem w głębi ich nieświadomości. Chociaż łatwo można było zauważyć, że często było to niemal powtórzenie wizji Eze-chiela. ludzie rzadko kiedy rozpoznawali tę analogię, wtedy nawet, gdy wizja ta była im znana, co — nawiasem mówiąc — jest bardzo rzadkie w dzisiejszych czasach. To, co można by nazwać niema.' usystematyzowaną ślepotą, jest po prostu rezultatem przesądu. który głosi, że bóstwo znajduje się na zewnątrz człowieka. Chociaż przesąd ten nie jest charakterystyczny wyłącznie dla chrześcijaństwa, jednak istnieją pewne religie, które w ogóle go

nie znają. Przeciwnie, kładą one nacisk, podobnie jak niektórzy mistycy chrześcijańscy, na istotną identyczność boga i człowieka, albo w formie identyczności a priori, albo identyczności jako celu, który ma zostać osiągnięty przez pewne praktyki i inicjacje, takie, jakie znamy np. z Przemian Apulejusza, nie mówiąc już o pewnych technikach jogi.

Metoda porównawcza pokazuje w sposób nie budzący wątpliwości, że czwórca jest mniej lub bardziej bezpośrednim przedstawieniem boga objawiającego się w stworzeniu. Dlatego możemy dojść do wniosku, że symbol, który spontanicznie pojawia się w snach ludzi współczesnych, przedstawia coś podobnego, a mianowicie.boga przejawiającego się w człowieku. .Choć w większości wypadków ludzie nie rozpoznają tej analogii, interpretacja ta mogłaby być, pomimo to, praw'ciziwa. Jeśli weźmiemy pcd uwagę fakt, że idea boga jest hipotezą nienaukową, bez trudu będziemy mogli wyjaśnić, dlaczego ludzie przestali myśleć zg.dnie z tą ideą. A nawet jeśli wierzą w boga, religijne wychowanie odstraszy ich od idei boga przejawiającego się w człowieku, zawsze bowiem deprecjonowało ono tę ideę, jako mistyczną. Jednak właśnie ta mistyczna idea narzuciła się świadomości w snach i wizjach. Ja sam i moi koledzy widzieliśmy tyle przypadków odkrywających symbolikę tego rodzaju, że nie możemy wątpić już w jej istnienie. Co więcej, moje własne obserwacje pochodzą jeszcze z 1914 roku i czekałem czternaście lat, zanim podałem je do publicznej wiadomości⁴⁵.

Byłoby pożałowania godną pomyłką, gdyby ktoś wziął moje obserwacje za dowód na istnienie boga. Dowodzą one tylko istnienia archetypowego obrazu bóstwa i to jest wszystko, co według mnie można powiedzieć o bcgu z psychologicznego punktu widzenia: Ale ponieważ jest to archetyp bardzo ważny i posiadają-cy potężny wpływ, fakt, że pojawia się on względnie często, może mieć pewne znaczenie dla teologii naturalnej. Skoro doznanie tego archetypu ma często nawet w wysokim stopniu charakter numinalny, ma ono rangę doświadczenia religijnego.

Nie mogę nie zwrócić uwagi na interesujący fakt, iż podczas gdy głównym symbolem chrześcijaństwa jest trójca, to czwórca jest formułą wyrażającą nieświadomość. W rzeczywistości orto-

149