DSC
21 (4)

t Cecha dystynktywna, t Fonologia generatywna.

Lit: Chomsky/Halle 1968.

Teoria kontyngencji t Teorie nauczania Teoria stopni formalnych } Teorie nauczania Teoria tekstu f Tekstologia Teorie nauczania

ang. (Mckao iheones; franc tktories d'metgnemeiu\ nipi^ Lerntheonen; ros. teorii obućenija.

Teoria nauczania jest dyscypliną psychologii zajrau-jącą się prawidłowościami procesu f uczenia się i nauczania. Stąd też każda metoda nauczania jest wynikiem zastosowania (świadomie lub nieświadomie) określonej , teorii nauczania. Dwa skrajne stanowiska odnośnie procesu przekazywania i utrwalania wiadomości, umiejętności i nawyków reprezentują teorie asocjacjo-nistyczne (f Asoc jacjonizm) oraz teorie wywodzące | się z f psychologu postaci (f Poznawcza teoria pola).

Teorie asocjacjonistyczne, znane już od czasów Arystotelesa, tłumaczą uczenie się prawami kojarzenia (asocjacji). W XIX w. pod wpływem teorii apercepcjonizmu Jan Fryderyk Herbart (1776 -1841) rozwinął teorię tzw. stopni formalnych, zakładającą, że praca ucznia wymaga racjonalnego rozczłonkowania i u po- I rządkowania (tzw. „artykulacji”). Herbart podobnie jak j i John Locke (1632* 1704) reprezentował pogląd, iż nie I istnieją wyobrażenia wrodzone (f Natywistyczna teoria 1 akwizycji języka). Stąd też podstawowym procesem jest I t apercepcja czyli kojarzenie nowych wyobrażeń ze starymi. Zgodnie z apercepcjonistyczną teorią uczenia się określone wyobrażenia tym silniej utrwalają się, im częściej są powtarzane. Dlatego też herbartyści sku- 1

piali szczególną uwagę na powtórzeniach i ćwiczeniach utrwalających, nawiązując w ten sposób w pewnyjn stopniu do f dydaktyki pamięci

Dalszy rozwój teorii Her barta, która pod koniec

XIX    w. panowała niepodzielnie w dydaktyce europejskiej, dokonał się pod wpływem prac Wilhelma Wundta (1832-1920), który rozwinął pojęcie apercepcji, oraz dał pierwsze naukowe opracowanie psychologii języka.

Na gruncie amerykańskim rozwinął się na początku

XX    w., m in. pod wpływem prac Pawłowa dotyczących odruchu warunkowego, kierunek psychologiczny określany jako f behawioryzm. Wypracowaną na jego gruncie teorią nauczania był tzw. f konekcjonizm (zwany też teorią kontyngencji), którego twórcą był Ł L Thoradike (1874 -1949). Teoria ta zakłada, że proces uczenia się stanowi następstwo asocjatywnych połączeń bodźców i ruchów zwierzęcia. Tzw. f prawo gotowości (law of readiness) wykazuje zależność procesu uczenia się od uwarunkowań środowiskowych i od doświadczeń życiowych. Natomiast f prawo ćwiczenia (law of exercise/repetition) zakłada, że w miarę ćwiczenia wzmacnia się związek pomiędzy f bodźcem (S) i odpowiednią f reakcją (R), z czego wynika, że im więcej powtórzeń, tym lepsze utrwalenie. Na tym tle f prawo efektu (law of effeet) stwierdza, że najlepiej utrwala się reakcja, po której następuje uczucie zadowolenia. Stąd też postulat Thomdike’a, aby proces nauczania przebiegał w przyjemnej atmosferze, pozbawionej akcentów ostrej krytyki.

Konsekwentnym rozwinięciem teorii Thomdike’a są prace B. F. Skinnera, dla którego punktem wyjścia było prawo efektu i wynikająca zeń koncepcja f wzmocnienia poprzez nagrodę. Z badań nad procesem wzmacniania wyprowadził Skinner dwa rodzaje zachowania: (a)f zachowanie reaktywne oraz (b) f za-

— 241 —