DSC62 (9)

Tłio Art of Conservation and Roitorfttion

bytu idealnego albo jako pomnika historii. Konkluzje, wynikające z takiego ujęcia problemu odbioru dzieł sztuki, stają się dla Cesare Brandiego fundamentem rozważań poświęconych restauracji, zarówno jej aspektom teoretycznym, jak praktycznym, uwzględniającym między innymi działania określone przez niego mianem „restauracji prewencyjnej, restauracji aktywnej i konserwacji”. Oo kwestii relacji znaczeniowych między tymi kluczowymi pojęciami powrócę w dalszej części artykułu.

Artefakty jako pomniki historyczne

Wprowadzenie rozróżnienia na dzieło sztuki i pomnik historyczny, a także przyznanie pierwszeństwa instancji estetycznej nad historyczną¹² było aktem polemicznym zwróconym nie tytko przeciwko koncepcjom kształtującym oblicze humanistyki w czasach Brandiemu współczesnych¹³. Można je uznać także za polemiczne wobec tego nurtu tradycyjnych koncepcji teoretyczno-konserwatorskich, który wypływa z rozważań Aloisa Riegla na temat nowoczesnego kultu pomników¹⁴. Zanim rozwinę ten ostatni wątek przedstawię pokrótce genezę francuskiego pojęcia monument historique, które podobnie jak stosowane przez Brandiego monumento storico oraz kluczowe dla teorii Aloisa Riegla słowo Denkmal powinny być tłumaczone na język polski nie jako „zabytki”, ale jako „pomniki historyczne”¹⁵.

Pojawienie się pomników historycznych w kulturze świata zachodniego wiąże się ściśle ze zmianami, jakim uległy sposoby uprawiania historii, między innymi pod wpływem rozwoju metod poznania pośredniego. W tej nowej perspektywie za wiarygodne źródło wiedzy o przeszłości zaczęto uznawać nie czyjeś wspomnienia czy przekazywane z pokolenia na pokolenie relacje, ale dawne teksty, obrazy i przedmioty - wytwory ludzkiej działalności. Wraz z przyjęciem wobec tych artefaktów postawy poznawczej zmieniał się ich kulturowy status. Dostrzegając nowe zjawisko, Vołtaire uznał za celowe określić te artefakty słowem monuments (Dictionnaire philosophique -1764)¹⁶. Biorąc pod uwagę związki francuskiego monument z łacińskim monere (pamiętać) najbliższe tym specyficznym jego znaczeniom w języku polskim są: „znak pamięci” i „pomnik”¹⁷. Czterdzieści lat później Jean Aubin Millin, pisząc o potrzebie zachowania dawnych budowli, ołtarzy i sprzętów, posługuje się już określeniem monuments historiques, które obejmowało „stare zamki, opactwa, klasztory, jednym słowem wszystko to, co może pomóc w wyznaczeniu wielkich wydarzeń naszej historii”¹*.

Przekształcanie przedmiotów w świadectwa historii zostało po raz pierwszy ukazane jako niezwykłe istotne zjawisko społeczno-kulturowe w d ziele fljoisa Riegla, i Der modeme Denkmalkultus. Sein Wesen und seine Enstehung Nowoczesny kult pomników, jego istota i[[||||[[[^>ublikowanym w Wiedniu na początku XX stulecia. Zdaniem tego autora^H|y wytwór człowieka ma wartość historyczną j może

11 tłwberto im «• Paul PMttppot ł989, %. 13-R

ff Por tGĘd&iM- Wytwory 'tfk hutjkich    w rozważaniach Alp/ut    H j a rtusz krawczyk 2006,

16    tfgitaa* iJńWj łjW5». ÓW.WŚ.

17 nBH i    IbB IhHm ISstiii - „ołfŁłdając n* pomniki umownej starożytności*. Andrzej Ban- -_:

H