DSC
69 (15)

74    3. Tokoforolo - witaminy E

74    3. Tokoforolo - witaminy E

»o.

manol i nasycony łańcuch boczny z 16 atomami węgla, zwane są ^ tokolami [2-metylo-2-(4'_>8'12'-trimetylotrideka)-6-hydroksychroman].

rta toi nattipia mnyita nr taliMitiAC/M A/1 liATAtr t 11 m iAiDAAu;t aa i a nnm mat . .1    ■ *

więc te ostatnie są trienolami. A zatem możemy mówić o 4 tokoferolacfa t y i 6) oraz 4 tokotrienolach (również oznaczonych czterema picrw_s- ■ literami alfabetu greckiego). Związki, w których cząsteczce występuje 6^^

na tej nazwie, można w zależności od liczby i umiejscowienia grup metylom

w strukturze 6-chromanolu mówić o mono-, di- i trimetylotokolach. To s_a

n

^lam₀

dotyczy tokotrienoli. Na rysunku 3.1 przedstawiono wzór strukturalny 6-chj₀ manolu oraz wzory ogólne tokoferolu i tokotrienolu.

Rys. 3.1. Wzory strukturalne 6-chromanolu (a); tokoferolu (b) i tokotrienolu (c)

Nietrudno zauważyć, że w cząsteczce, np. a-tokoferolu (ale również trzech pozostałych tokoferoli) znajdują się trzy centra chiralne w pozyqach 2, 4' i 8'. W związku z powyższym każdy z tych związków może występować w formie 8 optycznie czynnych izomerów.

Największą aktywność biologiczną i zarazem największe znaczenie praktyczne ma występujący w przyrodzie 2R,4'R,8'R (w skrócie R,R,R)-a-tokoferol [2,5,7,8-tetrametylo-2-(4',8',12'-trimetylotrideka)6-chromanol] i otrzymywany w wyniku syntezy chemicznej 2RS,4'RS,8'RS (w skrócie all-rac) -a-tokoferol, czyli całkowity (albo pełny) racemat a-tokoferolu. Zazwyczaj w obrocie komercyjnym znajdują się octany tych związków, aczkolwiek można też spotkać estry z kwasem bursztynowym, tj. bursztyniany a-tokoferylu. W produktach naturalnych, a w szczególności w żywności tokoferole występują w stanie wolnym, a nie zestryfikowanym. Dla porównania aktywności biolo-

3.1

znanych tokoforoli i tokotrienoli

lube'⁸

	Aktywność biologiczna [%]	Zwyczajowa nazwa chemiczna	l po UL X	olcaliucja tególnych grup V | Z
h^kófcm^1	100	5,7,8-trimetylotokol	-CH,	-CH,	-CH,
^tokoferol | y.tokoferol ^.tokoferol	30-35	5,8-dimet ylotokol	•CH,	-H	-CH,
	10-20	7,8-dimeiylotokol	-H	-CH,	"CH,
	< 2 20-30	8-metylotokol	•H	-H	-CH,
,.tokotrienol	< 5	5,7,8-trimetylo-3',7',l 1'- tok otrienol	-CH,	-CH,	•CH,
! jj.tokotrienol	śladowa	5,8-dimetylo-3',7',l 1'tokotnenol	-CH,	-H	-CH,
y.tokotrienol	i	7,8-dimel ylo-3',7', 11-lokotnenol	-H	-CH,	-CH,
Utokotrienol		8-metylo-3',7',l T-tokotrienol	-H	-H	-CH,

gicznej różnych preparatów o działaniu witaminy E wprowadzono pojęcie międzynarodowej jednostki (JM) aktywności tej witaminy. Jedna taka jednooka oznacza aktywność 1 mg all-rac-octanu a-tokoferylu. Uwzględniając masy cząsteczkowe i strukturę przestrzenną, można przyjąć, że 1 mg all-rac-a-toko-ferolu ma aktywność 1,1 JM; 1 mg RRR-a-tokoferolu — 1,49 JM, a 1 mg oRR-octanu a-tokoferylu — 1,36 JM. Warto podkreślić, że jakiekolwiek zmiany w strukturze a-tokoferolu prowadzą do zmniejszenia lub nawet całkowitej utraty aktywności biologicznej.

3.3. Właściwości fizyczne i chemiczne

Tokoferole są przezroczystymi, jasnożółtymi olejami. Ze względu na wyraźnie zaznaczony hydrofobowy charakter 16-węglowego łańcucha bocznego tokoferole są w wodzie nierozpuszczalne, natomiast dobrze rozpuszczają się w olejach i rozpuszczalnikach organicznych, takich jak: eter, chloroform, eter naftowy i nieco gorzej w etanolu i acetonie. Gęstość tokoferoli jest mniejsza od 1 i wynosi ok. 0,95 w temperaturze 15-20°C. Temperatura topnienia pełnego racematu a-tokoferolu wynosi 0°C, a R,R,R-a-tokoferolu 2,5-3,5°C, natomiast octan tego pierwszego jest gęstym, jasnożółtym olejem, a tego drugiego krystaliczną substancją o temperaturze topnienia (z mrówczanu etylu) 26,5 - 27,5°C.

Tokoferole, a w szczególności a-tokoferol, są termostabilne i mogą być ogrzewane nawet do 200°C w obecności tlenu bez znaczącej utraty aktywności Są również odporne na działanie kwasów, nawet w temperaturze do 100°C. Alkalia działają na tokoferole niezbyt agresywnie i dlatego związki wykazujące