DSC11 (8)

Rozważania ekonomiczne znajdują się w centrum większości raportów o globalizacji. Historyczna tendencja kapitalistyes-nej działalności gospodarczej do organizacji i funkcjonowania na poziomie państwa narodowego otwarła w ostatnich dekadach dwudziestego wieku drogę odśrodkowym przekształceniom kapitalizmu jako zjawisku ponadnarodowemu. Ten ponadnarodo-wy proces zachodził na każdym poziomie zaawansowanego kapitalizmu. W kategoriach sposobu produkcji - podstawy każdej gospodarki - współczesny kapitalizm jest coraz bardziej zorganizowany i funkcjonuje poza kontekstami narodowymi, na zasadzie sieci produkcji środków materialnych, funduszy pracy i strategicznych przedsięwzięć rozciągąjących się na wielorakie i zmienne lokalizacje poprzez różnorodne narodowe konteksty (Ohmae 1990). Obecnie nie jest niczym niezwykłym, że surowce podstawowe z jednego kraju są przetwarzane w materiały produkcyjne w drugim, a w trzecim przerabiane na składniki, które są następnie montowane w produkty końcowe w czwartymi Ponadnarodowość produkcji jest kierowana podstawowym pnf' gnieniem wykorzystania jak nąjbardziej sprzyjających warunków (np. kontrole przestrzegania przepisów, systemy podatkowe, koszty pracy) dla działalności w każdym momencie odnoszącym się do lokalizacji - pragnieniem ułatwionym, jeśli kary ekonomiczne za zmiany lokalizacji są poluźnione, a technologie zdolne zarządzać i koordynować geograficznie rozproszone operacje są łatwo dostępne. Uzupełnieniem tej ponadnarodowości produkcji jest wzrost zarówno handlu w skali globalnej, jak i bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W 1997 roku Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) poinformował, że do połowy lat dziewięćdziesiątych obroty handlu światowego wzrosły do poziomu 4 trylionów dolarów rocznie, a bezpośrednie inwestycje zagraniczne osiągnęły poziom 315 miliardów dolarów (United Nations Development Programme 1997). Krążenie finansów i kapitału w podobny sposób uchyla się przed ograniczeniami narodowych systemów. Na światową integrację kapitału finansowego składa się wiele czynników: deregulacja i liberalizacja’ wewnątrzpaństwowej kontroli nad przepływami kapitału po rozpadzie w 1971 roku systemu Bretton Woods - umowy dotyczącej stałych kursów walutowych na korzyść płynnych kursów walutowych; wynalezienie całego zakresu nowych narzędzi spekulacyjnych i inwestycyjnych; upowszechnienie technik zdolnych negocjować i koordynować globalne transakcje finansowe przez 24 godziny na dobę. Do roku 1995 handel światowy w walutach zagranicznych przekroczył poziom 1,2 miliarda dolarów amerykańskich dziennie (United Nations Development Program 1997). Wcześniej jeszcze, w odniesieniu do tego typu rozwoju, Susan Strange ukuła termin „kapitalizm kasyna” (casino capi-talism), określając nim nową, ponadnarodową ekonomię finansową (Strange 1986), a następnie opisała spekulacyjną, krążącą po świecie walutę wykorzystywaną w globalnych przepływach finansowych jako „szalone pieniądze” (mad money) (Strange 1998).

Głównym elementem tego globalnego przekształcania się kapitalizmu jest wzrost, od czasów II wojny światowej, niektórych ponadnarodowych układów, instrumentów i instytucji odpowiedzialnych za nieprzewidywalny przepływ ludzi, towarów i walut ponad granicami narodowymi. Konferencja w Bretton Woods w 1944 roku (której nazwa pochodzi od miasta New Hampshire, gdzie miała ona miejsce) doprowadziła do utworzenia dwóch instytucji - Międzynarodowego Funduszu Walutowego (International Monetary Fund) i Banku Światowego (World Bank) - których celem była regulacja różnych obszarów wyła-niającego się systemu międzynarodowego kapitalizmu (Cohn 2000). Wstępnie rola Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) polegała na zapewnieniu pożyczek krótkoterminowych w celu wspierania stałego kursu wymiany walutowej w krajach doświadczających przejściowej nierównowagi płatniczej; kiedy system stałych kursów walutowych upadł na początku lat siedemdziesiątych, IMF przeniósł swoje zainteresowanie na zarządzanie długami Trzeciego Świata. Bank Światowy został utworzony w celu zapewnienia pożyczek długoterminowych dla odbudowy powojennej Europy; jednakże kiedy większość tej odbudowy zaczęła być finansowana przez bilateralne pakiety pomocowe (np. amerykański Plan Marshalla), Bank Światowy skierował swoją uwagę na rozwój ekonomiczny Trzeciego Świata. W 1947 roku trzydzieści trzy krąje podpisały Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Ta-rifjfs and Trade - GATT); struktura otwierąjąca i zarządzająca

31