DSC43

Historia radiologii stomatologicznej

Teresa Katarzyna Różyło

Prace nad promieniami katodalnymi prowadzone przez niemieckiego fizyka Wilhelma Konrada Roentgena doprowadziły do odkrycia ich właściwości pozwalających na wykonywanie zdjęć wnętrza obiektów. Za historyczną datę przyjmuje się 8 listopada 1895 r., kiedy to ów badacz wykonał pierwsze zdjęcie rentgenowskie. Ze względu na początkowo nieznany charakter typ promieniowania nazywano promieniami X, a z czasem na cześć ich odkrywcy - promieniami rentgenowskimi. Pod koniec grudnia 1895 r. Roentgen przedstawił odczyt na ten temat na posiedzeniu Towarzystwa Fizyczno-Lekarskiego w Wiirzburgu, zaś wyniki badań opublikował w postaci doniesienia wstępnego. Wieść o nowym typie promieniowania szybko rozeszła się po świecie, także po terenach Polski pod zaborami. Krakowski „Czas” opublikował wiadomości o tym odkryciu wielkiej wagi już 8 stycznia 1896 r., a 30 stycznia 1896 r. w Warszawie wydano tłumaczenie monografii Roentgena opatrzone wstępem poświęconym promieniom katodalnym, nad którymi wcześniej pracowali inni badacze (Hittorf, Brookes, Hertz, Wiedemann i Lenard) (ryc. 1.1). Na marginesie można zauważyć, że angielskie tłumaczenie broszury Roentgena pojawiło się na łamach czasopisma „Naturę” zaledwie tydzień przed wydaniem polskim.

W dniach 8-15 stycznia 1896 r. w Krakowie Karol Olszewski, profesor chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim, przeprowadził pierwsze na ziemiach polskich eksperymenty z promieniowaniem rentgenowskim. Wykonał między innymi zdjęcie przycisku do papieru zrobionego z brązu w kształcie jaszczurki, które jest uznawane za pierwszy polski radiogram (ryc. 1.2) oraz zdjęcie ludzkiej ręki. Pod koniec stycznia 1896 r. na zebraniu w Warszawie zostały przedstawione zdjęcia wykonane przez prof. Biernackiego. Z kolei za pierwsze polskie zdjęcie wykonane u pacjenta w celach diagnostycznych uznaje się radiogram stawu łokciowego, również otrzymany przez profesora Olszewskiego, na podstawie którego na początku lutego 1896 r. rozpoznano zwichnięcie w stawie łokciowym.

Początkowo obraz rentgenowski był rejestrowany na płytach używanych do wykonywania fotografii - szklanych pokrytych srebrową emulsją. Pierwsze ekspozycje radiograficzne trwały po kilka godzin, ponieważ generator promieniowania nie był wydajny, a odbiornik obrazu - mało czuły. Tak długi czas ekspozycji sprawiał, że wykonywanie zdjęć było bardzo niewygodne dla pacjenta. Odczuł to sam na sobie Otto Walkhoff, lekarz dentysta z niemieckiego Brunszwi-ku, któremu przypisuje się wykonanie pierwszego na świecie stomatologicznego zdjęcia rentgenowskiego w styczniu 1896 r. Odnotował on, że czas ekspozycji wyniósł wówczas 25 minut, podczas których cierpiał męki, ponieważ musiał przytrzymywać płytę szklaną przy twarzy i pozostawać w bezruchu.

Jakość kolejnych zdjęć stomatologicznych wykonanych w 1896 r. była już wyższa niż pierwszego radiogramu Walkhoffa, a do pionierów w tej dziedzinie należeli niemiecki fizyk Walter Konig oraz amerykański dentysta Edmund Kells Jr. Ten ostatni otworzył pierwszą w USA stomatologiczną pracownię rentgenowską. Szybko powstały nowe gabinety rentgenowskie i w ciągu następnych 25 lat większość amerykańskich dentystów miała własne aparaty rtg.

Pierwsza wewnątrzustna kamera fluoroskopowa do prześwietleń stomatologicznych powstała już w połowie 1896 r. Skonstruował ją amerykański lekarz i dentysta William Herbert Rollins. Był on także autorem projektu ramienia do lampy rentgenowskiej z przeznaczeniem do zdjęć stomatologicznych, ale nigdy nie było ono seryjnie produkowane. Lekarz ten zajmował się również zagadnieniami ochrony radiologicznej.