DSC17

wyroków odnośnie lego co może zoslać uznane za wkład do nauki w danej dziedzinie na danym etapie rozwoju historycznego. Przy bliższym oglądzie współczesnych dyscyplin naukowych. które składają się na wiedze encyklopedyczną, można zauważyć, że żadna z nich nie zajmuje sic dziedziną rzeczywistości, która byłaby jej wyłączną domeną zainteresowania. Jako przykład można podać analizę tekstu, który może byt obiektem zainteresowania lingwisty, socjologa, psychologa czy historyka myśli. Innym przykład to przedmiot materialny, który może być badany przez fizyka, chemika, geologa i ekonomistę. Każdy ze specjalistów, stosując swoją metodę postępowania może dojść do .własnej prawdy", do stwierdzeń o przedmiocie swoich badań bazując na własnej dyscyplinie. Każdy z opisów dokonanych przez specjalistę będzie inny. Przedmiot badany przez różnych specjalistów może się stać punktem wyjścia do diametralnie różnych opisów i analiz. Sam analizowany przedmiot nic ma oczywi-ścle nic do powiedzenia odnośnie wartości i jakości przeprowadzanych na nim badań. Kryteria poprawności analizy naukowej są oceniane na podstawie odniesienia do standardów przyjętych przez daną naukę. Tak dzieje się w dziedzinie nauk ścisłych gdzie badany obiekt jest .niemy", a dopiero naukowiec umożliwia mu .wypowiedzenie się". Inaczej jest w dziedzinach humanistycznych a w szczególności w pedagogice gdzie .badanym przedmiotem" jest człowiek. W tej dziedzinie .badany przedmiot" ma wiele do powiedzenia i jego glos jest decydujący. .Badany obiekt" powinien zabierać głos. dlatego, że jest on równocześnie podmiotem, jest osobą, której glos jest decydujący w ocenie podejmowanego względem niej działania. Badany człowiek powinien mieć możliwość oceny podejmowanych wobec niego działań, on sam powinien się wypowiedzieć, czy zaakceptuje, bądź nieznakccptuje. to co mu jest proponowane.

O tym fakcie trzeba pamiętać w trakcie dyskusji dotyczących metod pedagogicznych. Specjaliści pedagodzy nie mogą arbitralnie ustanawiać, w imię rzekomych praw nauki, tego co jest .dobre" dla drugiego człowieka. Bez wątpienia naukowcy pedagodzy mają prawo i obowiązek do posiadania własnych przekonań i do budowy modeli naukowych umożliwiających podejmowanie działań. Uważam jednak, te drugim, równoległym, niełatwym obowiązkiem pedagoga jest tworzenie płaszczyzny, na bazie której uczeń będący przedmiotem oddziaływań nauczycielskich a równocześnie posiadający własną podmiotowość, mógłby się wypow iedzieć na temat podejmowanych wobec niego działań. Tworzenie takiej płaszczyzny umożliwiałoby uczniowi wyrażenie sprzeciwu wobec jakiś działań nauczycielskich, jeśli uzna. że taki sprzeciw jest konieczny.

Komentarz do:

‘Chciałbym zauważyć. że nacisk kbd/iony na aspeb psychologiczny w modelach pedagogicznych prowadzi do narastającego stopniowo, od wielu lat. niebezpieczeństwa dominacji postawy wyczekującej. Jeśli postawa taka zdominuje myślenie pedagogie/nc. to wówczas działanie nauczycielskie zostaje podporządkowane temu. czy u ucznia istnieją hipotetyczne struktury, które umożliwiają przyswojenie określonych treści. Pogląd ten w przypadku nauczania można sprowadzić do stwierdzenia, że nauczyciel .wiele nic osiągnie”, jeśli uczeń nie jest wystarczająco dojrzały, jeśli nie osiągną! właściwego stadium rozwoju. Tego typu poglądy można traktować jako fałszywą interpretacje odkryć Ptagefa. a właściwie jako interpretację wczesnych prac Piagefj W pracach tych niepowodzenia szkolne są przedstawiane Jako efekt bruku rozwoju ucznia.' Uważam, źe współcześnie takie hipotezy należy zakwestionować w oparciu o odkrycia Wygofskyrgo. Wygotsky w swoich pracach pokazuje. 2e nauczanie może. oczywiście pod pewnymi warunkami, wyprzedzać rozwój. Dla Wygotskyego zadanie nauczyciela potęga na zorganizowaniu warunków umożliwiających i ułatwiających uczenie się. Stworzenie takich warunków ma spowodować przyspieszenie naturalnego, spontanicznego rozwoju. Stosowane przez nauczyciela Środki powinny być tak skonstruowane, aby brać pod uwagę prawidłowości rządzące rozwojem ucznia. Nie można brutalnie zmuszać ucznia do czegoś me biorąc pod uwagę stopnia jego rozwoju. Zadaniem nauczyciela jest wychodzenie naprzeciw możliwościom rozwojowym ucznia. Takie podejście zarysowuje nową relację pomiędzy psychologią a pedagogiką. Zadaniem pedagogiki w tej perspektywie jest eksplorowanie możliwości w dziedzinie nauczania, a nie bierne oczekiwanie na to co psychologia orzeknie, te jest możliwe lub niemożliwe. Na temat poglądów Wygotskyrgo pojawiła się niedawno praca: l')gotsky au/oudhule. B. Schncuwly i J. p. Breoekart. Orlachaus

et NlesiU. (Ncuchltel ci Paro. 1989) /awtcraptca między innymi fragmenty dzieł Wygotskycgo (tir. 9$ do 1171. Można również sięgnąć do pracy oryginalne) Wygwtskytgw /Vwr et lattatf Mnudor/Editiom to-ciules. Parts. I98S.

^,ł,A_by przedstawić choC w zarysie o co mi chodzi chciałbym sic posłużyć przykładem uznanym już współ-czctnic za przestarzały. a mianowicie nauczaniem opartym na zasadach opracowanych przez B. F. Sklnnera. Zasady ic gą wy łożone w książce: La mohUo* Kkiutfrp* dam ItmuptemtAl. (Destan. Hiusellcs. Bcłgtąuc. 1968) Nauczanie to oparte jen na .pokrojeniu materiału*, na podzieleniu materiału na drobne fragmenty tak. aby kolejna porcja materiału, który ma byt przyswojony by ta nieco bardziej skomplikowana w porównaniu z poprzednia. Przygotowany materiał Jest podawany osobie uczącej sic tak. >by stopień złożoności byl wzrastający w nii:iic uczenia się. Po nauczeniu się każdego, kolejnego fragmentu osoba uczącą się otrzymuje .wzmocnienie pozytywne*, które ma byt forma gratyfikacji a równocześnie Informacja, że postępuje we właściwym kierunku. W ten sposób powstaje .maszyna do uczenia*, dokładny algorytm postępowania umożliwia-j«cy przyswajanie materiału. /, punktu widzenia prakseologicznego laka formuła nauczania może byt postrzegana jako w pełni zadowalająca, gdyż daje gwarancję skuteczności przynajmniej w dziedzinie umiejętności wymagających wyuczenia pewnych automaiyzmów. Z punktu widzenia psychologicznego procedura ta może byt kwestionowana wraz z teoria behawioralna, która postrzęp uczenie się w kategoriach „bod/icc-reakcja". Można mięt wątpliwości, czy laka teoria potrafi wytłumaczyć mechanizmy uczenia się treści bardziej złożonych i czy za pomocą tej teorii można zrozumieć złożone procesy myślowe. Behiwiory zm neguje znaczenie nastawienia osoby uczącej sic. znaczenie tego. czy osoba ucząca się postrzęp czynność uczenia jako cos sensownego. czy wie po co się uczy danego materiału. Bchawioryzm nic bierze pod uwagę faktu, moim zdaniem zasadniczego, że .każda nauka powinna być odpowiedzią na jakieś zapotrzebowanie* zgodnie ze znanym po wiedzeniem Dcway*a.

Uważam jednak, że uczenie oparte na zasadzie warunkowania może byt najbardziej niepokojące z punktu widzenia nksiologiczncgo. Jakie wartości są przekazywane przez system edukacyjny oparty na warunkowaniu? Skonstruowanie .maszyny do uczenia’ może prowadzić do rozbudowy nauczania mechanicznego. Takie nauczanie jest bliskie temu co llnky opisywał w swojej powieści .V<z//rpi:v zt taiortr. Jesz to zaprzeczenie ideałów, które prowadzą do budowy społeczeństwu umożliwiającego rozwój wolnych, niezależnych jednostek. W powieści llu\lcy‘a znajdujemy następujące zdanie: .Zostaliście uwarunkowani do lego stopnia, że musicie robić to czego zostaliście nauczeni*, io zostaje powiedziane do Epulonów. którzy .dzięki nauczaniu* stali sic zbyt głupi, aby cokolwiek rozumieć. Le meilkurda mtmdn. Prcssct Pocket. Paro 1986. sir. 262.