DSC58

4)1 HENRYK ZRIERSK1

. Okres augustowski'’, oznaczający szczytowy rozwój literatury klasycystyczncj przy j_Cj równoczesnym dojrzałym umiarkowaniu i stosunkowo dużej wielostronności działania, \_v pcw nym tylko stopniu zasługiwał na tak ambitne porównanie z najlepszym okresem literatury starożytnego Rzymu. Nazywany „wiekiem Pope^ła” w niektórych tradycyjnych ujęciach, istotnie legitymuje się tym autorem jako swego rodzaju symbolem. Mimo wszystko nie od. czuwamy, aby poezja stanowiła dominantę tego okresu. W tychże właśnie czasach zapoczątkowano wiele istotnych poczynań prozatorskich i prozaicznych, które nie tylko miały za. sadnicze i precedensowe znaczenie dla całej literatury angielskiej, ale odbiły się szerokim echem różnorodnego oddziaływania na całym kontynencie europejskim, w tym także i u nas w naszej literaturze oświecenia, dla której, poza oczywiście wpływami filozofii, zjawiska okresu restauracji nie miały znaczenia.

Mimo klasycystycznych poglądów przede wszystkim uznających poezję, była ona w głównej mierze formą wyrazu charakterystyczną dla dworsko-arystokratycznej kultury XVIII wieku. Mógł jeszcze Alesander Pope zrobić majątek na swoim wykwintnym, choć mało mającym w spólnego z oryginałem, tłumaczeniu dzieł Homera, lecz do głosu dochodziły inne elementy kulturowe, koncentrujące się wokół przypuszczającego nową ofensywę społcczno--ekonomiczną mieszczaństwa, które szukało czegoś bardziej konkretnego w literaturze niż ekwilibrystyka słowna i elegancja poezji klasycystycznej. Pojęcie dowcipu w miarę upływu lat w wieku XVIII schodziło do poziomu podejrzanego libertynizmu i salonowej rozrywki panów. Natomiast mieszczaństwo zaczęło tworzyć własną literaturę, której wyrazem była proza. W tjm sensie nieraz wiek XVIII w Anglii nazywa się też „wiekiem prozy”. Zanim rozwinęła się powieść, powstało dziennikarstwo i najbardziej typowa mieszczańska forma powieści zdaje się wywodzić właśnie z dziennikarstwa, z formy drobiazgowego reportażu (później włączają aę do powieści doświadczenia dramatu).

Joseph Addison (1672-1719) i Richard Steele (1672-1729) to dwaj pisarze, których nazwiska kojarzą się ze współpracą na polu publicystyki i dziennikarstwa w czasopismach „The Tatler i „The Spectator”.

„The Tatler”, założony i redagowany przez Steele’a (1709-1711), byl czasopismem wychodzącym trzy razy w tygodniu. Na 271 numerów „Tatlera” Steele wypełnił 188, Addison — 42, wspólnie obaj opracow^rali 36. Steele zajmował się bardziej reportażem, codziennością, zaś Addison—problematyką ogólną, m. in. literacką (np. uwagi krytyczne n. t. Raju utraconego Miltona).

Nieco późniejszy (1711-1712) „The Spectator”, założony przez Addisona, w którym również obaj pisarze drukowali swe eseje i felietony, był gazetą codzienną. Addison wprowadził tu m. in. stalą postać narratora (autora), pana Rogera de Coyerley, prowincjonalnego szlachcica angielskiego. Pomyślany zrazu jako przedstawiciel hulaszczej szlachty z okresu restauracji, Sir Roger Coverley stał się z czasem przykładnym prowincjonalnym torysem. Zadaniem pisma, wyrażonym przez Addisona, było ożywiać moralność dowcipem, a temperować dowcip moralnością. Znaczenie „Spcctatora” polegało przede wszystkim na próbie poprawienia obyczajów, podniesienia poziomu oświaty i czytania w myśl haseł oświeceniowych.

Zarazem jednak dla nas oba te czasopisma stanowią bardzo ciekawe źródło poznawania obyczajowości epoki.

Joseph Addison, portret pędzla G. Knellcra

Wiek XVIII to także, oczywiście, preromantyzm podkopujący stopniowo bytowanie kla-sycystycznych reguł i kanonów w życiu literackim Anglii. Tak więc, chociaż — poza powieścią—wiek XVIII w Anglii nie obfituje w zjawiska literackie pierwszej wielkości i charakteryzuje się twórczością wielu drugorzędnych autorów, ma on — poprzez różnorodność sv. nich nurtów i inspiracji nawet wśród drugorzędnych zjawisk literackich — ogromne znaczenie genetyczne dla całej Europy. Niemało z tych impulsów genetycznych trafiło także do Polski.

7. Alexander Pope

Spory o rangę poetycką Pope’a (1688-1744), które od lat kilkunastu toczy literaturoznawstwo anglosaskie, zdają się nie dotyczyć bezpośrednio czytelników literatury angielskiej w Polsce. Co więcej, jak się wydaje, zasadnicza funkcja tych sporów, polegająca na próbie spojrzenia na Pope^ła bez uprzedzeń wyniesionych z dziewiętnastowiecznych tradycji angielskich, na próbie uwolnienia się równocześnie i od romantycznych, i od wiktoriańskich „przesądów” estetycznych, jeszcze bardziej utrudnia z naszej perspektywy próby przewartościowania Pope’a jako poety. Wydaje się, że jeszcze bardziej niż czytelnik angielski, czytelnik polski pozostaje pod urokiem wielkiej poezji romantycznej i, co za tym idzie, także ugruntowanych przez romantyzm tradycji popularnych pojęć estetycznych.