DSC
58

Miejsce podręcznika we współczesnej szkole

Aby znaleźć odpowiedź na pytanie zawarte w tytule tego rozdziału* należy sobie uświadomić, jak słusznie zauważył już dość dawno W. Okoń (1987, s. 322), zależność podręcznika od systemu dydaktycznego, od szczebla szkoły i od przedmiotu nauczania.

Wiadomo, że są systemy dydaktyczne, w których podręcznik jest na wszystkich szczeblach kształcenia podstawowym narzędziem pracy uczniów (tak właśnie jest w naszym kraju). Są również i takie, gdzie stosowany jest on okolicznościowo, a nawet i takie, w których nie tylko nie jest potrzebny, lecz wręcz zwalczany, jako wielkie zło. Tak jest

np. w systemie C. Freineta. Autor ten stwierdził wręcz, iż "podręczniki szkolne są środkiem ogłupiającym, służą one bowiem nieraz w sposób niegodny urzędowym programom szkolnym" (Semenowicz, 1966, s. 31).

Współczesne systemy szkolne, nie tylko w Polsce, trudno byłoby jednak wyobrazić sobie bez podręczników; dochodzi nawet, jak twierdzi W. Okoń (1987, s. 327), do swoistej ich fetyszyzacji. Ten ostatni osąd wydaje się jednak nazbyt surowy, a rzeczywiście ciągle wielkie znaczenie podręcznika w kształceniu systematycznym, a także zawodowym wynika przede wszystkim z tego, iż jest to jedyny właściwie środek dydaktyczny powielany w dużej liczbie egzemplarzy, naprawdę powszechnie dostępny i powszechnie używany, zarówno przez uczniów jak i przez nauczycieli. Trudno więc oczekiwać od nauczyciela, aby pomijał treści wybranego podręcznika i również trudno od niego oczekiwać, aby nie wymagał od uczniów jego posiadania. Dlatego tak ważne jest, aby zawartości konkretnych podręczników były dobrze powiązane z celami i treściami danego przedmiotu nauczania na określonym jego szczeblu. Źle dobrany bądź źle napisany podręcznik miast wspierać, zakłóca proces kształcenia oraz utrudnia realizację jego celów.

Z tej samej przyczyny wszystkie inne, poza podręcznikiem, środki dydaktyczne, wprowadzane do procesu nauczania-uczenia się, powinny być przygotowywane i stosowane z pełną świadomością tego, co w danym obszarze wiedzy i w jaki sposób prezentowane jest w wy-

170