DSC56

Każdy chętny do studiowania wpisywał się do metryki, albumu dziekJ skiego (stąd - immatrykulacja), składając przysięgę uniwersytecką i wnos^ opłatę. Uczestnictwo w określonych godzinowo zajęciach (wykładach i dysjj tach) było warunkiem koniecznym dopuszczenia do egzaminu. W połowji studiów uzyskiwało się tytuł bakałarza, stopień drugi — po ukończeniu ca] nauki, przy czym magistrami byli absolwenci wydziału sztuk wyzwolonym doktorami natomiast - absolwenci pozostałych wydziałów, mianowicie: teofo gii, prawa i medycyny.

Formami nauczania był wykład i dysputacja. Wykład polegał na objaśni niu i streszczaniu tekstu. Zadaniem dysputacji było pamięciowe opanowany treści. [...] Uczestniczyli w nich zatem razem nauczyciele i studenci; jem Z nauczycieli stawiał pewne twierdzenie (tezę), obecni po kolei podnosili różu przeciwko niemu zarzuty, dysputator zaś musiał wszystkie obalić, wykazm ich bezpodstawność logiczną lub sprzeczność z uznanymi ogólnie pewnikani Metoda taka walnie przyczyniała się do przyswojenia sobie materiału parni*, ciowego, do wyrobienia bystrości i szybkości w myśleniu .

Życie żaków było burzliwe, aczkolwiek władze starały się poddać je ścislj mu nadzorowi, ze względu na średniowieczną zasadę ustalającą, że każdj stan bierze odpowiedzialność za prowadzenie się osób doń przynależnym Student musiał mieszkać w bursie lub kolegium, ubierać się w szaty z cieram go sukna. Sposobem na przeżycie, zwłaszcza biednych studentów, była jahifl żna bądź wręcz żebractwo.

Do najstarszych uniwersytetów włoskich, poza Bolonią, należały uczelni w: Padwie (1222), Neapolu (1224), Sienie (1246), Rzymie (1303), Pena (1308) oraz w Anglii (Cambridge i Oxford). W Europie Środkowej pierwfl uniwersytet założył w 1348 r. cesarz Karol IV w Pradze, natomiast w Pola powstał uniwersytet krakowski w 1364 r., za czasów panowania Kazimied Wielkiego. W rok później uruchomiono uniwersytet w Wiedniu.

POCZĄTKI AKADEMII KRAKOWSKIEJ

Ostatni z dynastii Piastów, Kazimierz Wielki, był władcą, który w pokojo wy sposób kontynuował politykę zjednoczenia państwa polskiego, zapoczątko waną przez Władysława Łokietka, po rozbiciu dzielnicowym. Dążeniem król było stworzenie z ziem mu podlegających nowoczesnego państwa, z harmonj nie układającymi się stosunkami pomiędzy poszczególnymi stanami, dobra

S. Koc „Dzieje wychowania". Warszawa 1931, s. 66.

i mądrze zarządzanego przez wykształconych urzędników, prawników i innych ludzi zdolnych do wykonywania władzy administracyjnej. Takiego zadania nie mogła zrealizować szkoła kościelna, z czego król zdawał sobie sprawę. Postanowił zatem utworzyć w Krakowie uniwersytet (Studium Generale). Zwrócił się wedle zwyczaju do papieża, jako zwierzchnika kształcenia, z prośbą o utworzenie uczelni.

Uprasza Waszą Świątobliwość oddany syn wasz Kazimierz Król Polski

0    wyświadczenie mu szczególnej łaski i przychylenie się do suplik niżej wypisanych, odnoszących się do potrzeb jego królestwa, [...] aby w mieście Krakowie znaczniejszym w swoim królestwie, mógł założyć studium powszechne w każdym wydziale, a zwłaszcza w prawie kanonicznym i cywilnym z przywilejami innych szkół powszechnych, dlatego zwłaszcza że z powodu wielkiego oddalenia szkół powszechnych, przeszło o 40 dni drogi nauka w tych krajach wygnanie cierpi, a wielu szlachetnych kleryków z Polski schwytanych, uwięzionych jest i było, i w więzieniu zmarło¹². Kazimierz Wielki zgodę otrzymał, ale papież Urban V nie pozwolił na uruchomienie w uczelni wydziału teologicznego. 12 maja 1364 r. Uniwersytet otrzymał królewski dyplom fundacyjny. Przeto My Kazimierz z Bożej łaski król Polski, pragnąc gorąco, tak jako to jest naszym obowiązkiem, aby się rzecz pożyteczna i wszelka pomyślność rodzaju ludzkiego rozszerzała, bacząc na to, co lepsze i nie wątpiąc, że to duchowieństwu i poddanym królestwa naszego pożytek przyniesie, postanowiliśmy w naszym mieście Krakowie wyznaczyć, obrać, ustanowić i urządzić miejsce, na którym by szkoła powszechna w każdym dozwolonym wydziale kwitnęła, a dla przyszłości na wieczne czasy tym pismem jej istnienie zapewnić chcemy¹³:

Uczelnia została założona na wzór boloński z uwidaczniającym się, między innymi w wyborze rektora, prymatem studentów. Student rektor był obdarzony wszystkimi prawami i obowiązkami wynikającymi ze stanowiska. Miał władzę sądowniczą nad żakami i członkami uczelni; od wyroku wydanego przez niego nie było odwołania. Także, jeśli rektor, wykonując prawnie swoją jurysdykcję, podług przepisów statutu kogoś z uniwersytetu wydali i korzyści z nim złączonych pozbawi, wydalony na żądanie rektora z obydwu miast Krakowa

1    Kazimierza, przez wójtów i obywatelów natychmiast ma być wypędzony. I niech nikt nie waży się takiego w domu swoim przechowywać albo mu jakiekolwiek napoje i pokarmy sprzedawać, darowywać lub użyczać^. Rektor

¹ „Kazimierza Wielkiego Suplika do Urbana V Papieża". (W:) ..Źródła do dziejów..,", 1995,1.1, s. 184.

¹³    „Kazimierza Wielkiego Dyplom założenia Uniwersyieiu". Tamże. s. 185.

¹⁴    Tamże, s. 187.

47