DSC#60

54

w niezliczonych przykładach. Obserwujemy tu, jak z wnętrza nagle wybuchają wyobrażenia, oby się połączyć z czymś jednorodnym, co się właśnie nadarza. Otóż takie właśnie apercypowa-nie musi nieustannie się odbywać podczas całego nauczania. Nauczanie bowiem może podawać tylko wyrazy, wyobrażenia natomiast, składające się na sens mowy, muszą przychodzić z wnętrza słuchającego. Wyrazy jednak trzeba nic tylko rozumieć: powinny one jeszcze interesować. Do tego potrzebny wyższy stopień i większa łatwość apcrcepcji.

Podobające się wszystkim wiersze działają nie przez to, żc uczą czegoś nowego, one malują to właśnie, co już znamy; one wypowiadają to, co każdy czujePodnoszą one juz istniejące wyobrażenia, rozszerzają, a przez to porządkują i wzmacniają. Przeciwnie dzieje się, gdy apcrcypujemy usterki (błędy drukarskie. językowe, błędne rysunki, fałszywe dźwięki itp.); w tym wypadku powstają zaburzenia w przebiegu szeregów wyobrażeń, które się nie mogą właściwie posplatać. Oto przykład pouczający, jak ma działać nauczanie i czego unikać, aby interesować.

Uwaga. Apercypująca uwaga jest dla nauczania tak ważna, że jeszcze tutaj coś o niej dodamy. Na najwyższy stopień tej uwagi wskazują takie wyrazy jak: patrzeć, wyczuwać, nasłuchiwać, dotykać. Nasuwają one wyobrażenie obserwowanego przedmiotu oraz wyobrażenie rodzaju oczekiwanych spostrzeżeń Chodzi teraz o rzeczywiście następujące spostrzeżenia, o ich przeciwieństwa, połączenia i reprodukcje; mogą one bez przeszkód wywoływać zależne od nich stany uczuciowe, gdy wszystko, co obce, zostało już usunięte i oddalone. Cofnijmy się teraz od tego najwyższego stopnia uwagi do niższych jej stopni W tych wypadkach wyobrażenia przedmiotu jeszcze nie ma w świadomości, lub też ono w niej nie panuje; trzeba je wtedj. odtwarzać lub wysuwać na czoło. W związku z tym powstaje ¹

pytonie, czy to może się udać bezpośrednio, czy też tylko pośrednio? W pierwszym wypadku musi ono być samo przez się dostatecznie mocne, w drugim wystarczająco związane z innymi, dującymi się bezpośrednio wzbudzić wyobrażeniami; warunkiem również jest, aby się dały przezwyciężyć przeszkody i. mujące reprodukcję.

Gdy uwaga aperccpcyjna już działa, należy z nic.-] kórz; nic zaś jej przeszkadzać. Mowa powinna dążyć w oczekiwanym kierunku, dopóki nie zaspokoi oczekiwania; rozwiązania powinny wyraźnie odpowiadać postawionym zadaniom; wszystko powinno się zc sobą zgadzać. Przeszkadzają uwadze pauzy zrobione w porę i obce przymieszki: przeszkadzają jej również aporccp-eje wydobywające na światło to, co powinno było zostać v. c ieniu. Należą tu również zbyt często powtarzające ię wyrazy, nałogowe powiedzonka, wszystko, co każe myśleć o mowie, nic o rzeczy, nawet rymy, zwrotki i niewb <v.    s»'\-:¹>wnnc ozdoby

retoryczne.

Należy jednak unikać również rzeczy zbyt trywialnych. Aper-cypowanie ich zbyt szybko się kończy, one nie • w :ią N: i< zy dążyć do pełni tego, co da się ująć v. t-.

Główną regułą jest. aby uczniów, zanim się zacznie właściwa praca, przenieść w ten krąg myśli, w który mają się u pracować. Zwłaszcza na początku lekcji dobrze . d«»ć krotki przegląd mającej nastąpić lektury lub lekcji.

§ 78. Nauczanie ma być uzupełnieniem doświadt cowania (§ 36); te jego podstawy muszą jaz istni ć; gdzie ich brak, należy je przed nauczaniem wytworzyć, i to u należytej jakości; czego w tym niedostaje, to stanowi stratę dla nauczanie., brakuje bowiem tych myśli, które sami uczniowie muszą włożyć w mowę nauczyciela.

Jak więc doświadczenie i obcowanie, tak i to, czego się uczniowie wcześniej nauczyli, musi uzupełniać późniejsze nauczanie. Założeniem tego jest taki układ całego nauczania, aby wyobrażenia późniejsze zawsze zastawały juz wcześniej nabyte, z którymi powinny się łączyć.

§ 79. Zazwyczaj nauczanie za mało się troszczy o to. jakie

4 — Pisma j»cdoKo»:»czjic

1

Gdy Homer i Sofokles tworzyli swoje dzieła, wówczas niewątpliwie były już od dawna znane historie trojańska i tebańska. Najwięksi poeci wybierają historyczne tematy.