DSC#74

82

uczniowie będą używali własnego, choć mniej odpowiedniego języka, byleby dowiedli, że myśl główną zrozumieli. Później jednak należy zwrócić uwagę na bieg myśli i doprowadzić do tego. aby uczniowie odtworzyli go możliwie spoiście.

§ 120. Inaczej rzeczy się mają, jeśli po upływie dłuższego czasu uczniowie mają powtarzać całe partie dobrze przeprowadzonego nauczania. O ile poprzednio oddzielano szczegół od szczegółu dla uzyskania jasności (§ 68), o ile jednocześnie starano się o to, aby się nawiązały różne skojarzenia pod wpływem rozmowy, okolicznościowych wzmianek na godzinach innych przedmiotów nauczania lub również doświadczenia (patrz § 110), to teraz zadaniem powtórzenia jest przede wszystkim krótko ująć to, co było rozwiedzione szeroko, następnie zaprowadzić systematyczne uporządkowanie, a często również uzupełnić wiadomości i połączyć rzecz trudniejszą z tym, co łatwiejsze. Tutaj zmienia się charakter wykładu: musi on teraz odpowiadać wymaganiom wyższego stopnia nauczania. Najczęściej jednak i na tym wyższym stopniu potrzeba jeszcze powtarzania następującego zaraz po wykładzie lub tuż na następnej godzinie nauczania.

§ 121. Dla tego stopnia, który dawniejsze ustawienie materiału nauczania zmienia, streszczając go i uzupełniając, należy rozważyć, jaka będzie właściwa forma łączenia przedmiotów i najlepiej nada się do użycia; w jakim zatem uszeregowaniu i spleceniu mają przebiegać przedstawienia ucznia. W każdym razie jest to sprawa dotycząca raczej powtarzania niż wykładu, który spośród wielu możliwych szeregów może przebiec tylko przez jeden i już przechodzi w powtarzanie, gdy chce uwzględnić i inne szeregi.

Tak np. w przyrodoznawstwie mamy różne klasyfikacje; w historii — synchronizm krzyżuje się z etnografią, a historia kultury wymaga jeszcze innych połączeń. W geografii zaczynając od ważniejszego miasta — trzeba dać orientację we wszystkich kierunkach: miasta położone nad rzekami kierują uwagę ku dorzeczom i łańcuchom górskim. W matematyce każdo twierdzenie powinno prowadzić do zastosowań, a wynikać z do-

wodów; prawidła gramatyczne powinny również pełnić rok; usługową, lecz równocześnie bardzo jest wskazane, aby uczeń dobrze się orientował w swojej gramatyce i wiedział, gdzie ma szukać potrzebnej mu wskazówki. Nauczyciel umiejący (przy dobrze prowadzonym powtarzaniu) radzie sobie z tak wielką rozmaitością połączeń nie zawsze umie w systematycznym wykładzie uwydatniać główne myśli i wiązać z nimi sprawy podrzędne.

§ 122. Pobudzając uczniów do powtarzania, należy wychodzić od opanowanych przez nich punktów. Trzeba się przy tym stosować do ich biegu myśli; nauczyciel prowadzący powtarzanie nie powinien się trzymać sztywno z góry ułożonego planu. Gdy się czyni potrzebne poprawki, trzeba się zatrzymać; sprostowanie staje się często nowym punktem wyjścia dla dalszego ciągu. Trzeba czasami pozwolić uczniom, aby sami wskazali, co by najbardziej chcieli powtórzyć. Dzięki temu przyjmują na siebie odpowiedzialność za to, czego z nauczycielem nie powtarzali, i to Ich pobudza do douczenia się tego, co słabo umieją.

§ 123. Poprawianie prac pisemnych należy również do nauczania analitycznego, jednak trud jest większy od korzyści, jeśli się da pisemne zadania za wcześnie. Uczeń kondensujc w czasie pisania swoje własne wyobrażenia; gdy więc popełnia błędy, to się psuje — błędy do niego przywierają. Należy się pilnować, aby nie przeceniać jego zdolności do skupiania uwagi podcza3 ustnego poprawiania i przy czytaniu jego pracy. Jeżeli uczeń popełnia dużo błędów, jeżeli cały ich las wyrasta, to wtedy żaden błąd nie staje się gorszym od drugiego; przygnębiając odbierają one odwagę. Dl .    l;o krótkie zadu semne.

jeżeli uczeń jest słaby; a lepiej nie dawać żadnych, dopóki ćwiczenia innego rodzaju nic pozwolą w pewniejszy spo.*b ruszyć z miejsca. Nauczyciel zadając pracę domową, aby sobu* w szkole oszczędzić pracy, przelicza się w zupełności; doczeka się on wkrótce jeszcze większego trudu.

Niektórzy mniemają, że zamiast krótkich zadań lepiej zadawać bardzo ułatwione i w tym celu n. .Iiwic wszystko